el-İŞÂA li-EŞRÂTİ’s-SÂA

(الإشاعة لأشراط الساعة)

Berzencî’nin (ö. 1103/1691) kıyamet alâmetlerine dair eseri.

Bazı kaynaklarda el-İşâǾa fî eşrâŧi’s-sâǾa şeklinde de kaydedilen eserin mukaddimesinde, Celâleddin es-Süyûtî’nin kıyamet alâmetleri konusunda bir kitap yazmayı düşündüğünü, ancak bunun gerçekleşmediğini belirten müellif bu alandaki eksikliği gidermek amacıyla el-İşâǾa’yı kaleme aldığını kaydeder. Müellifin verdiği bilgilerden eserin 11 Zilkade 1076 (15 Mayıs 1666) tarihinde Medine’de tamamlandığı anlaşılmaktadır. Mukaddimede ayrıca kitabın yazılması sırasında başta İbn Hacer el-Askalânî, Süyûtî, Semhûdî, Şemseddin es-Sehâvî ve Muhammed Abdürraûf el-Münâvî olmak üzere çeşitli âlimlerin eserlerinden faydalanıldığı belirtilmektedir.

Berzencî’nin kıyamet alâmetlerine bakış açısı kitabının temel planını oluşturmuştur. Ona göre tarihte gerçekleşmiş bazı olaylar kıyametin uzak alâmetlerini, ortaya çıkıp henüz sona ermeyen ve artarak devam eden hadiseler orta zaman alâmetlerini, fiilen kıyametin kopması öncesinde zuhur edecek olanlar da yakın ve büyük alâmetleri oluşturur. Eserin bölümleri içinde “fâide” “tenbîh” “hâtime” gibi bazı alt başlıklar da yer almaktadır. Birinci bölüm Hz. Peygamber’in ölümü, Hz. Ömer ve Osman’ın şehid edilmesiyle başlamakta, Cemel ve Sıffîn vak‘alarıyla devam etmekte, Hulefâ-yi Râşidîn’in son yılları ile Emevîler ve Abbâsîler döneminde yaşanan siyasî, içtimaî çalkantılar, dünyanın çeşitli yerlerinde ve bu arada Hicaz bölgesinde meydana gelen bazı kozmolojik olaylarla sona ermektedir. Eserin ikinci bölümünde dinî hayatın zayıflaması ve ahlâkın bozulmasını konu edinen 100 kadar rivayet sıralanmıştır. Çoğu hadis olarak nakledilen bu rivayetlerin kaynakları da zikredilmiş, fakat sıhhat açısından herhangi bir tenkide tâbi tutulmamıştır. Bu bölümün sonunda, Abdullah b. Abbas’tan nakledilen ve Hz. Peygamber ile Selmân-ı Fârisî arasında cereyan


eden bir diyalog şeklindeki uzun hadisle Hz. Ali’ye nisbet edilen metnin sıhhati çeşitli yönlerden şüpheler taşımaktadır. Müellife göre asıl kıyamet alâmetlerini teşkil eden hususları içeren üçüncü bölümde Mehdî ile Deccâl’in ortaya çıkışı, Hz. Îsâ’nın dünyaya dönüşü, Ye’cûc ile Me’cûc’ün zuhuru, Medine’nin tahrip edilişi, Kâbe’nin yıkılışı, güneşin batıdan doğuşu, dâbbetü’l-arzın çıkışı vb. olaylara dair rivayetler sıralanmakta, bu arada yer yer rivayetler arasında göze çarpan çelişkilerin ortadan kaldırılmasına çalışılmaktadır.

el-İşâǾa ilk defa 1325’te (1907) Kahire’de basılmıştır. Bu baskının ilk sayfasında tashihlerin Muhammed Bedreddin en-Na‘sânî tarafından yapıldığını bildiren bir kaydın bulunması eserin söz konusu kişi tarafından neşredildiği şeklinde anlaşılmıştır (meselâ bk. Brockelmann, GAL Suppl., II, 529). Diğer bir baskısı daha yapılan eseri (Kahire 1393) Hüseyin Muhammed Ali Şükrî de neşretmiştir (Cidde 1417/1997). Mütercimi meçhul bir Türkçe tercümesinin iki nüshası tesbit edilen el-İşâǾa’nın (Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 206; İÜ Ktp., TY, nr. 4075) Naim Erdoğan tarafından gerçekleştirilen ve Kıyamet Alâmetleri adıyla yayımlanan bir çevirisi daha bulunmaktadır (İstanbul 1978). Yûsuf b. İsmâil en-Nebhânî, Ĥüccetullāh Ǿale’l-Ǿâlemîn adlı eserinin kıyamet alâmetlerini ele aldığı bölümünde el-İşâǾa’yı özetlemiştir.

BİBLİYOGRAFYA:

Berzencî, el-İşâǾa li-eşrâŧi’s-sâǾa (nşr. Hüseyin M. Ali Şükrî), Cidde 1417/1997; Serkîs, MuǾcem, I, 550; Brockelmann, GAL, II, 511; Suppl., II, 529; Îżâĥu’l-meknûn, I, 86; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 302; Zeki Sarıtoprak, İslâma ve Diğer Dinlere Göre Deccal, İstanbul 1992, s. 16, 106-108; Bekir Topaloğlu, “Âhiret”, DİA, I, 547.

Zeki Sarıtoprak