el-EDEBÜ’l-MÜFRED
الأدب المفرد
Buhârî’nin (ö. 256/870) ahlâka dair hadisleri topladığı eseri.
el-CâmiǾu’s-sahîĥ’teki “Kitâbü’l-Edeb” bölümünde güzel ahlâka ve görgü kurallarına dair hadislerden 249’unu 128 babda toplayan Buhârî, el-Edebü’l-müfred’de 1329 (veya 1322) ahlâk hadisini 644 bab altında bir araya getirmiştir. Yarıya yakın kısmını el-CâmiǾu’s-sahîĥ’inin “Kitâbü’l-EŧǾime”, “Kitâbü’l-Eşribe” ve “Kitâbü’l-Libâs” gibi edep ve ahlâk konularıyla ilgili bölümlerinde de zikrettiği bu hadislerin altmış üçü dışında hepsinin Kütüb-i Sitte’de mevcut olması, müellifin el-Edebü’l-müfred’deki hadisleri de titizlikle seçtiğini göstermektedir. Nitekim İbn Hacer el-Askalânî, bu esere Buhârî’nin es-Sahîĥ’i dışındaki kaynaklardan alınan hadislerin, sağlamlık bakımından Müslim’in el-CâmiǾu’s-sahîĥ’i kadar olmasa bile diğer Kütüb-i Sitte mecmualarındaki rivayetlerden daha güvenilir olduğunu belirtmektedir.
Buhârî’nin el-CâmiǾu’s-sahîĥ’te muallak* olarak zikrettiği bazı hadislerin senedlerini bu eserde vermesi, bazı muhaddislerce müphem bırakılmış isim ve kelimeleri belirgin hale getirmesi ve başka kitaplarda bulunmayan bazı bilgileri
nakletmesi el-Edebü’l-müfred’in hadis ilmi bakımından önemini arttırmaktadır.
el-Edebü’l-müfred Buhârî’nin diğer eseri el-CâmiǾu’s-sahîĥ kadar ilgi görmemiş, bu yüzyılın başlarına kadar metin ve senedleri üzerinde herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Eser Hindistan’da (Şahâbâd 1304/1887), Agra’da (1306/1889), kenarında Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî’nin el-Câmiu’s-sagır’i olduğu halde İstanbul’da (ts., Muhammed Efendi el-Bosnevî Matbaası), kenarında Ebû Hanîfe’nin el-Müsned’i olduğu halde yine İstanbul’da (1306/1889, 1309/1892) yayımlanmıştır. Daha sonra Kahire’de (1346/1927, 1349/1930) ve Muhammed Fuâd Abdülbâkı’nin tahkikiyle yine Kahire’de (1375/1955, 1378/1958), Ebûzabî’de (nşr. Muhammed Hişâm el-Burhânî, 1402/1981) ve Beyrut’ta (nşr. Kemal Yûsuf el-Hût, 1404/1984) yeni baskıları yapılmıştır. Ayrıca Haydarâbâd el-Câmiatü’l-Osmâniyye hocalarından Fazlullah el-Cîlânî tarafından matbu ve yazma nüshaları karşılaştırılıp hadislerin metin ve sened tenkidi yapılarak Fazlullāhi’s-samed fî tavzîhi’l-Edebi’l-müfred adıyla şerhedilmiştir (Kahire 1364/1945, 1378/1958). Eser üzerinde Taybe bint Yahyâ’nın Kurratü Ǿayni’l-müsǾad bi-tertîbi etrâfi’l-Edebi’l-müfred (Küveyt 1986), Muhammed Hüseynî Afîfî’nin hadislerin senedlerini ve mükerrer olan rivayetleri çıkarmak suretiyle hazırladığı Sahîhu’l-Edebi’l-müfred (Riyad 1409/1988) adlı çalışmaları vardır. Hassân Ali eserden seçtiği 300 hadisi The Priceless Gemsor the Three Hundred Sayings of the Great Arabian Prophet adıyla İngilizce’ye çevirmiş (Madras 1895), Ali Fikri Yavuz da kitabı Ahlâk Hadisleri adıyla Türkçe’ye tercüme etmiştir (İstanbul 1974).
BİBLİYOGRAFYA:
Buhârî, el-Edebü’l-müfred (nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût), Beyrut 1404/1984; İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist, s. 321-322; İbn Hacer, Hedyü’s-sârî, Beyrut, ts., s. 493; Keşfü’z-zunûn, I, 48-49; Serkîs, MuǾcem, I, 534; Fazlullah b. Seyyid Ahmed el-Cîlânî, Fazlullāhi’s-samed fî tavzîhi’l-Edebi’l-müfred, Kahire 1378/1958, I-II; Sezgin, GAS, I, 133; Hüseynî Abdülmecîd Hâşim, el-İmâmü’l-Buhârî: muhaddisen ve fakıhen, Kahire, ts. (Mısrü’l-Arabiyye), s. 278-280; Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe, İstanbul 1986, s. 53.
İbrahim Canan