EDÎB-i NÎŞÂBÛRÎ, Muhammed Takı
محمد تقي أديب نيشابوري
(ö. 1897-1976)
İranlı âlim ve şair.
Nîşâbur’un güneyinde Hayrâbâd köyünde doğdu. Kendisinden önce yaşayan ve Edîb-i Nîşâbûrî diye meşhur olan Şeyh Abdülcevâd’dan ayırt edilmek için “Edîb-i Sânî” diye anılır. Afganistan’da kabile reisliği yapan ailesi daha sonra İran’a gelip yerleşmişti. Edîb-i Nîşâbûrî okuma yazmayı terzilik yapan babası Mirza Esedullah’tan öğrendi. On sekiz yaşına kadar babasının yanında çalıştı. Daha sonra babası onu Meşhed’e gönderdi, ancak hocasını beğenmediği için Nîşâbur’a döndü. Bir süre tanınmış bir âlim olan dayısı Şeyh Muhammed Kedkenî’den ders aldıktan sonra Abdülcevâd Edîb-i Nîşâbûrî, Âga Büzürg Hekîm Şehîdî
ve Şeyh Esedullah-ı Yezdî gibi âlimlerin derslerine devam etti. İran ve Arap dili ve edebiyatları, mantık, felsefe, dinî ilimler, astronomi ve eski tıp alanlarında bilgi sahibi oldu. Öğrenimini tamamladıktan sonra Meşhed’de, evinde ve evinin dışında yedi ayrı medresede ders veren Edîb-i Nîşâbûrî öğrencilerinden aldığı az bir ücretle geçimini sağladı. Kendisine ancak ömrünün sonlarına doğru Âsitân-ı Kuds vakıflarından maaş bağlandı. 11 Aralık 1976’da öldü.
Eserlerinden çok hocalığı ile tanınan Edîb-i Nîşâbûrî birçok müderris, vâiz, yazar, araştırmacı, üniversite profesörünün yetişmesini sağlamıştır. Öğrencileri tarafından derlenen Risâle-i Kâfiye ve bu kitaba ek olarak yazılmış Gevhernâme, Tarîkatnâme, Târîh-i Edebiyyât-ı Arab, Târîh-i Edebiyyât-ı Îrân, Tâbiş-i Cân u Bîniş-i Revân, Ârâyiş-i Sühan adlı eserleriyle divanı henüz basılmamıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Muhammed Rızâ Hakîmî, “Edîb-i Nîşâbûrî Marûf bi «Edîb-i Sânî»”, Yâdnâme-i Edîb-i Nîşâbûrî (nşr. Mehdî Muhakkık), Tahran 1365 hş., s. 1-24; Ali Ekber İlâhî Horasânî, “Hüccetülhak Şeyh Muhammed Takı Edîb-i Nîşâbûrî «Vîjegıhâ u Hâtırât»”, a.e., s. 25-33; Ali Mûsevî Germârûdî, “Edîb-i Nîşâbûrî-yi Duvvom”, a.e., s. 34-39; Ahmed Edîb Nîşâbûrî, “Peyvest: Şerh-i Muhtasarî ez Zindegânî-yi Üstâd ve Vasiyyetnâme-i Û”, a.e., s. 355-363.
Rıza Kurtuluş