EBYÂRÎ
الأبياري
Abdülhâdî Necâ b. Rıdvân b. Muhammed el-Ebyârî (ö. 1305/1888)
Mısırlı edip ve yazar.
1236 (1821) yılında Aşağı Mısır’da Garbiye vilâyetinde bulunan Ebyâr’da doğdu. İlk bilgileri babasından edindikten sonra Ezher’de tahsil gördü. Burada Muhammed ed-Demenhûrî, İbrâhim el-Bâcûrî, Muhammed İlîş, İbrâhim es-Sekkā, Ahmed el-Mersafî gibi âlimlerden ders aldı. Kısa zamanda ilim ve faziletiyle kendisini kabul ettiren Ebyârî, Hidiv İsmâil Paşa tarafından çocuklarının eğitimiyle görevlendirildi. İsmâil Paşa’dan sonra oğlu Tevfik Paşa da çocuklarını eğitme işini ona verdi, aynı zamanda kendisinin hususi imamı ve müftüsü olarak vazifelendirdi. Ebyârî, bu görevleri sırasında evinde ve Ezher Üniversitesi’nde ders vererek aralarında Hasan et-Tavîl ve Muhammed el-Besyûnî’nin de bulunduğu birçok ilim adamı yetiştirdi. 18 Zilkade 1305 (27 Temmuz 1888) tarihinde Kahire’de vefat etti.
Eserleri. Ebyârî’nin çeşitli konulara dair kırk dolayında eseri mevcut olup başlıcaları şunlardır: 1. Nefhatü’l-ekmâm fî müsellesi’l-kelâm. Arapça’da üç hareke ile de okunabilen ve üç ayrı mânaya gelen kelimelere dairdir. Hüsnü’l-beyân fî nazmi müştereki’l-Kurǿân ve Tarfetü’r-rebîǾ fî nazmi envâǾi’l-bedîǾ adlı eserleriyle birlikte basılmıştır (Kahire 1276). 2. en-Necmü’s-sâkıb fi’l-muhâkeme beyne’l-Bircîs ve’l-Cevâǿib (Kahire 1279). el-Cevâib matbaası sahibi Fâris eş-Şidyâk ile Bircîs matbaası sahibi Süleyman el-Harîrî et-Tûnusî arasında dil konusunda uzun süre devam eden ilmî bir tartışma sebebiyle bu hususta hakemlik yapmak üzere yazdığı bir eserdir. 3. SuǾûdü’l-metâliǾ li-suǾûdi’l-mutâliǾ (I-II, Bulak 1282). Hidiv İsmâil Paşa’ya ithaf edilen eser Mısır kâhinleri, Hulefâ-yi Râşidîn ve insan vücudundaki ahlât-ı erbaa (sarı safra, kara safra, balgam ve kan) konularını ihtiva eden giriş kısmından sonra kırk bir ilme dair meseleleri bunlarla ilgili lugazlarla ele alır. 4. Neylü’l-emânî fî tavzîhi Mukaddimeti’l-Kastallânî (Kahire 1295, 1325; İrşâdü’s-sârî’nin kenarında). Ezher’de Buhârî’nin el-CâmiǾu’s-sahîĥ’ini okuttuğu sırada dostları ve talebelerinin arzusu üzerine yazdığı bu eser, Kastallânî’nin Sahîh-i Buhârî şerhi İrşâdü’s-sârî’nin mukaddimesinin şerhi olup hadisle meşgul olanların fazileti, hadisleri ilk tedvîn edenler, Buhârî ve el-CâmiǾu’s-sahîĥ’ine dair bilgileri ve önemli hadis terimlerini ihtiva etmektedir. 5. el-ǾArâǿisü’l-vâzıhatü’l-gurer (Kahire 1299). Ca‘fer b. Hasan el-Berzencî’nin Bedir ve Uhud gazvelerine katılan ashabın faziletine dair el-Manzûmetü’l-Bedriyye (Câliyetü’l-keder bi-esmâǿi ashâbi seyyidi’l-melâǿike ve’l-beşer) adlı eserinin şerhidir. 6. el-Fevâkihü’l-ceniyye fi’l-mültekatâti’n-nahviyye (Kahire 1300). Dil ve edebiyata dairdir. 7. el-Kasrü’l-mebnî Ǿalâ havâşi’l-mugnî (Kahire 1301). İbn Hişâm’ın (ö. 761/1360) gramere dair Mugni’l-lebîb adlı eserine el-Emîrü’l-Kebîr’in yaptığı şerhin hâşiyesidir. 8. el-Vesâǿilü’l-edebiyye fi’r-resâǿili’l-Ahdebiyye (Kahire 1301). İbrâhim el-Ahdeb ve diğer bazı kişilere yazdığı mektuplarla onların verdikleri cevapları ihtiva eder. 9. Bâbü’l-fütûh li-maǾrifeti ahvâli’r-rûh (Kahire 1304). Tasavvuf ve tevhide dair olup bazı felsefî konuları da içine alır. 10. el-Mevâkibü’l-Ǿilmiyye fî tavzîhi’l-Kevâkibi’d-dürriyye (Kahire 1304). Nahivle ilgili el-Kevâkibü’d-dürriyye adlı kitabını şerh mahiyetinde kaleme aldığı bir eserdir. 11. el-Kelâm Ǿale’s-sûfiyye min SuǾûdi’l-metâliǾ. SuǾûdü’l-metâliǾ adlı eserinin tasavvufa dair bir bölümü olup Fransızca tercümesiyle birlikte basılmıştır (Cezayir 1307).
BİBLİYOGRAFYA:
Ali Paşa Mübârek, el-Hıtatü’t-Tevfîkıyye, Kahire 1990, VIII, 90-92; C. Zeydân, Meşâhîrü’ş-şark, Kahire 1903, II, 144-145; L. Şeyho, el-Âdâbü’l-ǾArabiyye, Beyrut 1910, II, 88; Serkîs, MuǾcem, I, 358-361, 549; Brockelmann, GAL Suppl., II, 741-742; Zeki Mücâhid, el-AǾlâmü’ş-şarkıyye, Kahire 1369/1950, II, 138-139; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, VI, 203-204; Ziriklî, el-AǾlâm, IV, 322-323; R. Y. Ebied, “al-Abyārī”, EI² Suppl. (İng.), s. 40.
Zülfikar Tüccar