EBÜ’n-NECM el-İCLÎ
أبو النجم العجلي
Ebü’n-Necm el-Fazl (el-Mufaddal) b. Kudâme er-Râciz el-İclî (ö. 125/743’ten önce)
Recez bahrinde yazdığı şiirleriyle tanınan Arap şairi.
Basra ve Kûfe civarında yaşayan Benî İcl kabilesine mensuptur. Emevîler devrinde yaşadığı bilinen İclî’den Muâviye’nin (661-680) sitayişle bahsettiğine bakılırsa o sırada yetişkin bir şair olduğu söylenebilir. Ebü’n-Necm şöhretinin zirvesine Hişâm b. Abdülmelik (724-743) zamanında ulaşmış ve Hişâm’ın halifeliğinin son yıllarında yetmiş yaşlarında vefat etmiştir.
Ebü’n-Necm, İslâmî devrin önde gelen recez şairlerinden olup bu şairlerin birinci tabakasında yer alır. Coşkulu bir şiir okuyuşu olduğu rivayet edilir. Edebiyat tenkitçileri onun da içinde bulunduğu dört recez şairi arasında (kendi kabilesinden Ağleb el-İclî, Benî Temîm’den Accâc ve oğlu Ru‘be) tasvir konusunda en yüksek dereceyi ona verirler ve irticâlen şiir söyleyebildiği için ondan övgüyle söz ederler. Geleneksel kabile rekabeti sebebiyle aralarında düşmanlık bulunan iki şairden Ru‘be’nin Ebü’n-Necm’i görünce ayağa kalktığı ve onun Araplar’ın en güzel recez söyleyen şairi olduğunu belirttiği, Ebü’n-Necm meşhur “Lâmiyye” kasidesini okuyup bitirince de, “İşte recez budur” diye takdirini ifade ettiği kaydedilir (İsfahânî, X, 151). Ebü’n-Necm şöhretini, Emevî halifelerinden Abdülmelik b. Mervân ve Hişâm b. Abdülmelik ile Abdülmelik b. Bişr ve Haccâc gibi yöneticiler için yazdığı recez bahrindeki methiyelerine borçludur. Râviler onun irticâlen şiir söylemedeki başarısından ittifakla söz ederken bazı kelimeleri isabetsiz kullandığı için Asmaî tarafından tenkit edildiğini de belirtirler. Şiirlerinin muhtevasını daha çok, bedevî Araplar’ın hayatında önemli yeri olan eşyalarla yarış atı ve deve gibi hayvanların tasviri teşkil eder.
Ebü’n-Necm’in Ebû Saîd es-Sükkerî ve İbnü’s-Sikkît tarafından derlenen divanı günümüze ulaşmamakla birlikte çeşitli kaynaklarda yer alan şiirleri Alâeddin Âga tarafından bir araya getirilip zor kısımları şerhedilerek Dîvânü Ebi’n-Necm el-Ǿİclî adıyla yayımlanmıştır (Riyad 1981). “Ümmü’r-recez” diye adlandırılan kasidesi de meçhul bir müellife ait şerhiyle birlikte Beyazıt Devlet Kütüphanesi’ndeki yazma nüshası (nr. 5758) esas alınarak Abdülazîz el-Meymenî (et-Tarâǿifü’l-edebiyye, Kahire 1937, s. 55-71) ve eksik bir şekilde Muhammed Behcet el-Eserî (MMİADm., VIII, 1928, s. 472-479) tarafından neşredilmiştir. Jaakko Hämeen-Anttila, derlediği yeni şiirleri de ilâve ederek divanı yeniden yayımlamaya başlamıştır (Dīwān of Abu’n-Nağm: Materials for the Study of Rağaz Poetry I., Helsinki 1993).
Ömer Ahmed Halîl Hasan Ebü’n-Necm el-Ǿİclî: ahbâruhû ve eşǾâruh adlı bir doktora çalışması yapmış, çeşitli kaynaklarda dağınık halde bulunan şiirlerini toplayarak açıklamış ve bir makale ile de bu çalışmasını tanıtmıştır (bk.bibl.).
BİBLİYOGRAFYA:
Ebü’n-Necm er-Râciz, Dîvân (nşr. Alâeddin Âga), Riyad 1401/1981; Cumahî, Fuhûlü’ş-şuǾarâǿ, II, 737, 745, 753; İbn Kuteybe, eş-ŞiǾr ve’ş-şuarâǿ (nşr. Müfîd Kamîha), Beyrut 1985, s. 400-404; Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, el-Eganî, X, 150-161; Merzübânî, MuǾcemü’ş-şuarâǿ (nşr. F. Krenkow), Kahire 1354 → Beyrut 1402/1982, s. 310-311; Abdülkādir el-Bağdâdî, Hizânetü’l-edeb, I, 103-106; Abdürrahîm b. Ahmed el-Abbâsî, MeǾâhidü’t-tensîs, (nşr. M. Muhyiddin Abdülhamîd), Kahire 1367/1947, s. 19; Blachère, Târîhu’l-edeb, s. 617; Sezgin, GAS, II, 371-372; Cl. Huart, Arap ve Arap Dilinde İslâm Edebiyatı (trc. Cemal Sezgin), Ankara 1971, s. 63-64; Ömer Ferruh, Târîhu’l-edeb, I, 682-685; Şevkı Dayf, Târîhu’l-edeb, II, 397-399; Recâ es-Seyyid el-Cevherî, Fennü’r-recez fi’l-Ǿasri’l-ǾAbbâsî, İskenderiye, ts. (Münşeâtü’l-Maârif), s. 52, 75-80; Ömer Ahmed Halîl Hasan, “Ebü’n-Necm el-Ǿİclî: ahbâruhû ve eşǾâruh”, Havliyyâtü ferǿi’l-âdâbi’l-ǾArabiyye, IV, Beyrut 1989, s. 313-316; Ch. Pellat, “Abu’l-Nadjm”, EI² (İng.), I, 142.
Ahmet Turan Arslan