EBÜ’l-CEVZÂ
أبو الجوزاء
Ebü’l-Cevzâ’ Evs b. Abdillâh (Hâlid) er-Rabaî (ö. 83/702)
Basralı zâhid tâbiî.
Ezd kabilesinin kollarından Rebîa’ya mensup olup hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. Hz. Âişe, Abdullah b. Abbas, Ebû Hüreyre, Abdullah b. Amr b. Âs ve Safvân b. Assâl el-Murâdî’den hadis rivayet etmiştir. Buhârî’nin senedini zayıf gördüğü bir habere göre Ebü’l-Cevzâ Hz. Âişe ve İbn Abbas’a on iki yıl komşuluk ettiğini, Kur’ân-ı Kerîm’deki her âyet hakkında İbn Abbas’tan bilgi edindiğini belirtmekte, öğrenmek istediği konuları bir adamı vasıtasıyla her zaman Hz. Âişe’den sorup öğrendiğini söylemektedir. Kendisinden Katâde b. Diâme, Büdeyl b. Meysere, Amr b. Mâlik en-Nükrî ve Ebü’l-Eşheb el-Utâridî gibi muhaddisler rivayette bulunmuş, Ebû Zür‘a er-Râzî ile Ebû Hâtim er-Râzî onun sika* bir râvi olduğunu belirtmişlerdir. Rivayetlerinin Kütüb-i Sitte’de yer alması da bunu göstermektedir.
İbadete düşkünlüğü ve zâhidâne hayatıyla tanınan Ebü’l-Cevzâ’nın temizlik konusunda çok titiz olduğu, helâya giderken ayrı bir elbise giydiği, namazı başka bir elbiseyle kıldığı rivayet edilir. Hiçbir şeye lânet etmez, lânet edilen şeyleri de yemezdi. Bu sebeple hizmetçisine ekmeği veya yemeği yaktığı zaman lânet etmemesi için ayda 2-3 dirhem fazla verirdi. Hayatı boyunca kimseyle çekişmediğini, kimseyi rahatsız etmediğini söylerdi. Nefsinin arzularına ve hoş şeylere düşkün olanları hiç sevmezdi. Domuzlarla bir arada olmayı bu gibilerle beraber bulunmaya tercih ettiğini söylediği nakledilir.
Abdullah b. Zübeyr’in Kûfe valisi Abdurrahman b. Muhammed b. Eş‘as’ın yanında Haccâc’a karşı çarpışırken 83 (702) yılında Deyrülcemâcim’de öldü. Vefat tarihi 82 (701) olarak da zikredilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Sa‘d, et-Tabakāt, VII, 223-224; Halîfe b. Hayyât, et-Tabakāt, II, 488; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, II, 16-17; İbn Kuteybe, el-MaǾârif (Ukkâşe), s. 469; İbn Ebû Hâtim, el-Cerh ve’t-taǾdîl, II, 304-305; İbn Hibbân, es-Sikāt, IV, 42-43; İbn Adî, el-Kâmil, I, 402; Ebû Nuaym, Hilye, III, 78-82; Sem‘ânî, el-Ensâb, VI, 76-77; İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, IV, 477; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, III, 392-393; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, IV, 371-372; a.mlf., Târîhu’l-İslâm: sene 81-100, s. 232; İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, I, 383-384.
Kemal Sandıkçı