EBÛ DÂVÛD, Süleyman b. Necâh
أبو داوود سليمان بن نجاح
Ebû Dâvûd Süleymân b. Necâh el-Kurtubî el-Ümevî (ö. 496/1103)
Kıraat âlimi.
413’te (1022) Kurtuba’da doğdu. Kehhâle ve Ahmed Atıyyetullah, babasını Endülüs Emîri Hişâm b. Hakem el-Müeyyed-Billâh’ın âzatlısı olarak göstermişlerse de eski kaynaklara göre adı geçen emîrin mevlâsı olan babası değil kendisidir. Dâniye (Dania) ve Belensiye’de (Valensiye) yaşadığı bilinen Ebû Dâvûd’un hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur.
Kıraat ilmini Ebû Amr ed-Dânî’den tahsil etti. Onun en önde gelen talebesi oldu ve eserlerini rivayet etti. Ayrıca İbn Abdülber en-Nemerî, İbn Dilhâs el-Uzrî, Ebû Abdullah İbn Sa‘dûn el-Karavî, Ebü’l-Velîd el-Bâcî ve Ebû Şâkir el-Hatîb gibi hocalardan faydalanarak kendisini tefsir, hadis ve fıkıh ilimlerinde de yetiştirdi. Yazısı güzel olduğu için Sahîh-i Buhârî’yi on, Sahîh-i Müslim’i de altı cilt halinde yazdı ve bu eserleri hocaları Ebü’l-Velîd el-Bâcî ile Ebü’l-Abbas el-Uzrî’ye defalarca okudu. Kendisinden kıraat ilminde faydalanan pek çok talebe arasında Ebû Abdullah İbn Saîd ed-Dânî, Ebû Ali es-Sadefî, Ahmed b. Sahnûn el-Mürsî, Ebû Dâvûd Süleyman b. Yahyâ el-Kurtubî ve Feth b. Halef el-Belensî sayılabilir.
İbn Beşküvâl’in sika* olarak değerlendirdiği ve şahsî hayatı bakımından fazilet ve dindarlığına işaret ettiği Ebû Dâvûd, 16 Ramazan 496’da (23 Haziran 1103) Belensiye’de vefat etti.
Eserleri. Yirmi altı telif eseri bulunduğu bildirilen Ebû Dâvûd’un bu eserlerinden kaynaklarda zikredilenler şunlardır: 1. et-Tenzîl fî hicâǿi’l-mesâhif. Müellifin et-Tebyîn li-hicâǿi’t-tenzîl adlı eserinin muhtasarı olup bilinen iki yazma nüshasından biri Şam’da (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 5964, vr. 1-152, 184-316), diğeri Fas’ta, (Karaviyyin Ktp., nr. 226/1, 81 varak) bulunmaktadır. Teǿlîfün fî resmi’l-hicâǿi’l-vâkıǾ fi’l-Kurǿân adıyla Fas’ta aynı kütüphanede kayıtlı bulunan (nr. 830/1, 40 varak) ve Ebû Dâvûd’a ait olduğu bildirilen eserin adı geçen kitabın başka bir nüshası olması muhtemeldir. 2. Teǿlîfün fî usûli’z-zabt ve keyfiyyetihî Ǿalâ ciheti’l-ihtisâr. Yazma bir nüshası Fas’tadır (Karaviyyin Ktp., nr. 830/2, 2 varak). 3. el-Beyânü’l-câmiǾ li-Ǿulûmi’l-Kurǿân. Kur’an ilimlerine dair 300 cüz hacminde bir eserdir. 4. et-Tebyîn li-hicâǿi’t-tenzîl. Mushafların resm-i hattına dair altı ciltlik bir eserdir. 5. el-İǾtimâd fî usûli’l-kırâǿe ve’d-diyâne (fî usûli’l-Kurǿân ve’d-dîn). Hocası Ebû Amr ed-Dânî’nin incelemesinden geçtiği anlaşılan bu manzum eser 18.440 beyit ihtiva etmektedir. 6. es-Salâtü’l-vustâ. Bakara sûresinin 238. âyetinin tefsiri mahiyetinde bir ciltlik bir eserdir. Kaynaklarda adları geçen son dört eserin günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmemektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Hayr, Fehrese, s. 428; İbn Beşküvâl, es-Sıla, s. 203-204; Dabbî, Bugyetü’l-mültemis, s. 303-304; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XIX, 168-170; a.mlf., MaǾrifetü’l-kurrâǿ, I, 450-451; İbnü’l-Cezerî, Gāyetü’n-nihâye, I, 316-317; Dâvûdî, Tabakātü’l-müfessirîn, I, 207-208; Brockelmann, GAL Suppl., II, 349; Kehhâle, MuǾcemü’l-müellifîn, IV, 278; İzzet Hasan, Fihrisü Mahtûtâti Dâri’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Dımaşk 1962, I, 375; el-Kamûsü’l-İslâmî, II, 340; Nüveyhiz, MuǾcemü’l-müfessirîn, I, 217; el-Fihrisü’ş-şâmil (mahtûtâtü’t-tecvîd), Amman 1406/1986, I, 54; a.e. (resmü’l-mesâhif), Amman 1406/1986, s. 16.
Abdurrahman Çetin