EBÛ BEKİR eş-ŞÂFİÎ
أبو بكر الشافعي
Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. İbrâhîm el-Bezzâz eş-Şâfiî el-Bağdâdî (ö. 354/965)
Muhaddis ve fakih.
260 (873-74) yılında Dicle yakınlarındaki Cebbül kasabasında doğdu. “Bezzâz” lakabını elbise ticareti yaptığı için aldığı rivayet edilir. On altı yaşında iken
hadis öğrenmeye başladı. Mısır, Dımaşk, Cezîre gibi ilim merkezlerini dolaşarak Ebû Kılâbe er-Rakāşî, Muhammed b. Mesleme, Hâris b. Ebû Üsâme, İbn Ebü’d-Dünyâ, Ebû Müslim el-Keccî, Abdullah b. Ahmed b. Hanbel vb. meşhur hocalardan ders aldı. Daha sonra Bağdat’a yerleşerek hadis rivayet etmeye başladı. Büveyhîler burada ashabın faziletinden bahsetmeyi yasaklayarak cami kapılarına onları kötüleyici ifadeler astırdıkları zaman Ebû Bekir eş-Şâfiî bu yasağa aldırmayıp şehir camiinde talebelerine sahâbenin faziletine dair dersler vermiş, hadisler yazdırmıştır. Bu derslerinde kendisinden Dârekutnî başta olmak üzere İbn Şâhîn, Ebû Abdullah İbn Mende, İbn Şâzân el-Bağdâdî ve Ebû İshak el-İsferâyînî gibi âlimler faydalanmıştır. Uzun yıllar yaşaması sebebiyle birçok muhaddisten âlî senedlerle sadece kendisi rivayette bulunduğu için kalabalık talebe grupları etrafında toplanmış, Ebû Bekir de kurduğu imlâ* meclislerinde onlara hadis rivayet etmiştir. Dârekutnî, devrinin muhaddisleri arasında ondan daha güvenilir bir kimse bulunmadığını ifade etmiş, Zehebî ise hadiste hüccet* olduğunu belirtmiştir.
İlmî çalışmalarının yanı sıra ticaretle de meşgul olduğu için muhtelif şehirlere gidip gelen Ebû Bekir eş-Şâfiî Zilhicce 354’te (Aralık 965) Bağdat’ta vefat etti ve Ahmed b. Hanbel’in mezarının yanına defnedildi.
Eserleri. Ebû Bekir eş-Şâfiî’nin günümüze kadar gelen eserleri şunlardır: 1. el-Fevâǿid. Hocalarından âlî isnadla rivayet ettiği hadisleri ihtiva eden ve Zehebî tarafından on bir cüzden meydana geldiği belirtilen eserin yazma bir nüshası Zâhiriyye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Mecmua, nr. 49/1, vr. 1ª-143b). Talebesi Ebû Tâlib Muhammed b. Gaylân tarafından rivayet edildiği için el-Gaylâniyyât diye de meşhur olan eserin el-Fevâǿidü’l-müntehabeti’l-Ǿavâlî Ǿani’ş-şüyûhi’l-meşhûre bi’l-Gaylâniyyât adlı başka bir nüshası British Museum’dadır (Suppl., 135, Or. 3059; diğer nüshaları için bk. Sezgin, I, 191). Zehebî’nin 10.000 hadis ihtiva ettiğini söylediği eserin dört râvili hadislerini Dârekutnî el-Ehâdîsü’r-rubâǾiyyât adıyla bir araya getirmiştir (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Mecmua, nr. 85/2). 2. Müsnedü Mûsâ el-Kâzım b. CaǾfer b. Muhammed. Eserin yazma bir nüshası Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’dedir (Mecmua, nr. 34/3).
BİBLİYOGRAFYA:
Hatîb, Târîhu Bagdâd, V, 456-458; İbnü’s-Salâh, Tabakātü’l-fukahâǿi’ş-ŞâfiǾiyye, Süleymaniye Ktp., Hamidiye, nr. 537, vr. 25b-26ª; Zehebî, Tezkiretü’l-huffâz, III, 880-881; a.mlf., AǾlâmü’n-nübelâǿ, XVI, 39-44; a.mlf., Düvelü’l-İslâm, Beyrut 1405/1985, s. 196-197; Safedî, el-Vâfî, III, 347; İbn Kesîr, el-Bidâye, XI, 260; İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, III, 343; Süyûtî, Tabakātü’l-huffâz, (Lecne), s. 361; Keşfü’z-zunûn, II, 1214; İbnü’l-İmâd, Şezerât, III, 16; Brockelmann, GAL Suppl., I, 274; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, X, 194; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 44; Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe, s. 92; Sezgin, GAS, I, 191; Dihlevî, Bustânü’l-muhaddisîn, s. 139-140.
Selman Başaran