DEVLETÂBÂDÎ

(الدولت آبادي)

Şihâbüddîn Ahmed b. Şemsiddîn b. Ömer ez-Zâvulî ed-Devletâbâdî (ö. 849/1445)

Hindistan’da yetişen tefsir, fıkıh ve nahiv âlimi.

Dekken’in Devletâbâd şehrinde doğdu. Tahsilini Delhi’de Şeyh Nasîrüddin Çerâğ ed-Dihlevî’nin önde gelen talebelerinden Kadı Abdülmuktedir ve Mevlânâ Hâcegî’nin yanında tamamladı. Timur’un Hindistan’ı işgali sırasında Delhi’yi terkederek Cavnpûr’a yerleşti. Bu bölgenin hükümdarı olan Sultan İbrâhim Şarkı onu büyük bir memnuniyetle ülkesine kabul etti ve kadılkudât olarak görevlendirdi. Bundan sonra kendisine “melikü’l-ulemâ” unvanı verilen Devletâbâdî’nin hükümdar nezdindeki itibarı daha da arttı.


Nitekim sarayı ziyaret ettiği zamanlarda özel bir gümüş sandalyeye oturtularak ağırlanırdı. Devletâbâdî Cavnpûr’da vefat etti.

Eserleri. Devletâbâdî çeşitli konulardaki eserleri yanında Farsça şiirler de yazmıştır. Bilinen eserleri şunlardır: 1. Bahr-i Mevvâc. Sultan İbrâhim Şarkı’ye ithaf edilen bu eser Farsça bir Kur’an tefsiridir. İlk altı sûreye ait bölümü 1297 (1880) yılında Leknev’de basılmıştır (yazmaları için bk. Storey I/1, s. 10; I/2, s. 1193). 2. el-Akaafidü’l-İslâmiyye. Eserin yazma bir nüshası Râmpûr Devlet Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Brockelmann, GAL Suppl., II, 310). 3. Şerhu Usûli’l-Pezdevî. Ebü’l-Yüsr el-Pezdevî’nin Usûlü’d-dîn’i üzerine yazılan bu şerhe ait yazma bir nüshanın Ebü’l-Kelâm Âzâd’ın şahsî kütüphanesinde olduğu belirtilmektedir (Zubaid Ahmad, s. 168). 4. Fetâvâ-yı İbrâhîm Şâhî. Devletâbâdî’nin çeşitli fetvalarını ihtiva eden bu eser Sultan İbrâhim Şarkı’ye ithaf edilmiştir (UDMİ, IX, 471). 5. Târîh-i Medîne (Storey I/1, s. 427). 6. Menâkıbü’s-sâdât. Peygamber neslinin faziletlerine dairdir (yazmaları için bk. Storey I/1, s. 211; I/ 2, s. 1261). 7. el-İrşâd fi’n-nahv (yazmaları için bk. Brockelmann, GAL Suppl., II, 309-310). 8. Şerhu’l-Hindî. İbn Hâcib’in el-Kâfiye’si üzerine yazılan bir şerhtir (a.g.e., II, 310). 9. Bedâiu’l-mîzân. Arap dili ve belâgatıyla ilgilidir (Îzâhu’l-meknûn, I, 170, 172). 10. Musaddaku’l-fazl. Kâ‘b b. Züheyr’in Kasîdetü’l-bürde’si üzerine yazılmış bir şerhtir (Abdülhay el-Hasenî, III, 22).

BİBLİYOGRAFYA:

Muhammed Gavsî Şüttârî, Gülzâr-ı Ebrâr, Asiatic Society of Bengal, Ivanow 97, vr. 47; Firişte, Târîh, Bombay 1281, II, 306; Abdülhak ed-Dihlevî, Ahbârü’l-ahyâr, Delhi 1309, s. 175-176; Keşfü’z-zunûn, II, 1371; Muhammed Sâdık, Tabakat-ı Şahcihânî, British Museum, Or. 1673, vr. 60; Gulâm Ali Âzâd, Sübhatü’l-mercân (nşr. M. Fazlurrahmân), Aligarh 1979, I, 9596; a.mlf., Meâsirü’l-kirâm, Agra 1910, s. 188-189; Sıddık Hasan Han, Ebcedü’l-ulûm, Beyrut, ts. (Dârü’l-Kütübi’l-ilmiyye), III, 219; Fakır Muhammed, Hadâiku’l-Hanefiyye, Lucknow 1906, s. 319; Rahman Ali, Tezkire-i Ulemâ-i Hind, Lucknow 1914, s. 88-89; Nûreddin, Tecellî-i Nûr, Cavnpur 1900, II, 33; Storey, Persian Literature, I/1, s. 9-10, 211, 427; I/2, s. 1193, 1261; Abdülhay el-Hasenî, Nüzhetü’l-havâtır, III, 20-22; Brockelmann, GAL, II, 285; Suppl., II, 309-310; Îzâhu’l-meknûn, I, 166, 170, 172; Kehhâle, MuǾcemü’l-müellifîn, I, 245; II, 30; IV, 309; Zubaid Ahmad, The Contribution of India to Arabic Literature, Lahor 1967, s. 167-168; K. A. Nizami, “ed-Devletâbâdî”, UDMİ, IX, 470-471.

K. A. Nizami