DAKAR
Senegal Cumhuriyeti’nin başşehri.
Batı Afrika’nın en batı noktasındaki Yeşilburun (Cap Vert) yarımadasının güneydoğu ucunda ve Gore adasının karşısında yer alır; adı Volof dilindeki demirhindi ağacının karşılığı olan dakhar kelimesinden gelmektedir. Afrika’nın en büyük ve en kozmopolit şehirlerinden biri olan Dakar Senegal’in hem siyasî hem de ekonomik, kültürel, ticarî ve dinî merkezidir. Stratejik konumunun yanı sıra milletlerarası hava ve deniz ulaşımında da büyük bir öneme sahiptir. Afrika’nın güneyini dolaşarak Orta ve Güney Amerika’ya giden Avrupa gemilerinin uğrak yeri ve ikmal merkezidir. XIX. yüzyılın ortalarına kadar yerli Lebular’a ait basit bir balıkçı köyü olan şehrin gelişmesine coğrafî konumu tesir etmiştir. Yeşilburun yarımadasının alüvyonlu verimli arazisi üzerinde kurulmuş olan Dakar’ın rutubetli iklimi Senegal’in iç kesimlerinden farklı ve son derece güzeldir.
Geniş bir alana yayılmış olan Dakar başlıca dört bölgeye ayrılmıştır. Limanın batısında yer alan Le Plateau (DakarVille), büyük ticaret merkezlerinin bulunduğu Avrupalılar’la varlıklı sınıfların yaşadığı modern kesimi oluşturur; başkanlık sarayı, meclis binası ve diğer idarî yapıların çoğu buradadır. Limanın kuzeydoğusundaki sanayi bölgesi, çeşitli endüstri kuruluşları, Dakar Ulucamii ve bazı kültür kurumlarının toplandığı yerdir. Le Plateau’nun kuzeydoğusunda yer alan ve şehrin en kalabalık, en sağlıksız kesimini teşkil eden Grande Medina ise yoksul Afrikalılar’ın yaşadıkları gecekondu bölgesidir. Şehrin banliyösünü oluşturan Fann bölgesi de milletlerarası havaalanı, üniversite, kütüphane ve bazı kültür kuruluşlarının bulunduğu kesimdir. Gelişmekte olan modern semtler planlı şehirciliğe örnek teşkil edecek niteliktedir. Dakar’daki milletlerarası havaalanı ve liman, ticaret ve taşımacılığın yanı sıra turizm alanında da önemli rol oynamaktadır.
Dakar’da çeşitli etnik gruplara mensup karışık bir halk yaşamakta ve sayıca en kalabalık grubu Voloflar oluşturmaktadır. Bunun dışında Lebu, Tukulör, Serer, Pöl, Bambara, Sarakole ve Diyulalar da önemli oranda temsil edilirler. Yerli halkın yanında % 7-8 oranında Avrupalılar da bulunmaktadır. Nüfusun sadece dörtte biri burada doğmuş, geri kalanı ise göçmen olarak dışarıdan gelmiştir. Şehir merkezinin kenarlarında teşekkül eden gecekondu semtlerinde yaşayanların büyük çoğunluğu Senegalliler’den meydana gelmekle birlikte
Gineli, Sudanlı ve Moritanyalılar da önemli bir yekün tutmaktadırlar. Avrupalılar ise şehrin en modern semtlerine yerleşmişlerdir. 1887’de 1556 kişi olan nüfus 1914’te 18.000’e, 1945’te 132.000’e, 1955’te de 300.000’e yükselmiştir. Altmışlı yılların sonlarına doğru 600.000 civarında olan bu rakam kırsal alanlardan şehir merkezine yönelen göç ve şehirleşme sebebiyle hızla artarak 1980’de 1 milyona, 1986’da 1.5 milyona çıkmış, 1992’de de 1.729.823’ü bulmuştur. Günümüzde Dakar’ın en önemli problemi, hızlı şehirleşme ve kırsal alanlardan gelen nüfus akınının ortaya çıkardığı konut, sağlık ve alt yapı hizmetlerindeki aksaklıklardır.
Halkın büyük çoğunluğu müslüman, % 8 kadarı hıristiyandır; mahallî dinlere mensup olanların sayısı pek fazla değildir. Müslümanlar Mâlikî mezhebine mensupturlar ve tasavvufa meyilleri fazladır. Ticâniyye, Kadiriyye ve Mürîdiyye tarikatları etkin durumda olup müslüman halkın yarısından çoğu Ticâniyye’ye, geri kalanı ise diğer tarikatlara mensuptur. Her yıl binlerce kişi Mürîdiyye’nin merkezi Tuba (Dakar’ın 190 km. doğusunda) ile Ticâniyye’nin merkezi Tivauan’ı (Dakar’ın 80 km. kuzeydoğusunda) ziyaret eder. Senegal’deki tarikatların buluşma yeri olan Dakar, aynı zamanda önemli dinî müesseselerin ve eğitim kurumlarının da toplandığı bir merkezdir. Dakar Üniversitesi Edebiyat Fakültesi bünyesinde faaliyet gösteren Arapça bölümü, Siyah Afrika Temel Enstitüsü’ne (Institut Fondamental d’Afrique Noire) bağlı İslâm ilimleri kısmı ve Dakar İslâm Enstitüsü başlıca İslâmî ilim merkezleridir. 1963’te yapılmış olan Fas mimarisini andırır Dakar Ulucamii ile çok sayıda cami, mescid ve bazı dinî kurumlar da şehirde din eğitimi faaliyetlerini sürdürürler.
1857 yılında Fransızlar’ın anakaraya çıkarak Dakar’ı işgal etmelerine kadar bölgenin en önemli yeri Gore adası idi. Avrupa-Afrika ve Afrika-Amerika deniz yolu üzerinde çok önemli bir ikmal merkezi olan bu adaya ilk önce XV. yüzyılın ortalarına doğru Portekizliler geldiler ve burayı bir üs olarak kullanmaya başladılar. Daha sonra ada Hollandalılar’ın (1588), 1675 yılında da Fransızlar’ın eline geçti. Burada yerlilerin bulunmaması Avrupalılar’ın yerleşmelerini kolaylaştırmıştır. Özellikle Afrikalı kölelerin Amerika’ya sevk kapılarından biri olan Gore adası köle ticaretinin yasaklanmasıyla eski önemini kaybetti. Yerlilerin yaşadığı Yeşilburun yarımadasına Avrupalılar’ın girmeleri adaya göre daha güç ve tehlikeli olduğundan sömürgecilerin Afrika içlerine nüfuz etmeleri ancak 1857 yılında gerçekleşmiştir. Fransızlar yarımadaya çıktığında Dakar yerli Lebular’ın yaşadığı küçük bir balıkçı köyü idi. Buraya yerleşen Fransızlar köyü bir ikmal merkezi ve depolama yeri olarak kullanmaya başladılar. 1862 yılında inşa edilen limandan sonra önemi artan Dakar, kısa zamanda Batı Afrika kıyılarının en önemli sömürge merkezi haline geldi. 1890’larda ise Suriyeli ve Lübnanlı tüccarların buraya gelip yerleşmeleri şehrin ticarî hayatına bir canlılık getirdi ve ticaret sektörü kısa zamanda onların eline geçti.
XIX. yüzyılın sonlarına doğru Fransızlar’ın burada bir deniz üssü inşa etmeleri, ticaret ve ulaşım alanlarının yanında askerî yönden de Dakar’ın önemini arttırdı. 1909’da Dakar’da, Osmanlı Devleti adına faaliyet gösterecek bir fahrî şehbenderlik kuruldu. XX. yüzyılın başlarında Fransız Batı Afrikası’nın başşehri haline getirilen (1902) Dakar sahip olduğu liman sebebiyle I. Dünya Savaşı yıllarında ayrı bir değer kazanmıştır. 1924’te Fransız Sudanı’nın (bugünkü Mali) içlerine uzanan Dakar-Bamako demiryolunun açılmasıyla başlayan transit ticaret, özellikle iç bölgelerde yetiştirilen yer fıstığı ve diğer ürünlerin Dakar Limanı’ndan Avrupa’ya ihraç edilmesi şehrin gelişmesine katkıda bulundu. 1957’den itibaren Senegal sömürgesinin, 1959-1960 arasında da Mali Federasyonu’nun merkezi oldu. Günümüzde Dakar, 20 Ağustos 1960 tarihinde bağımsızlığını kazanan Senegal Cumhuriyeti’nin başşehridir.
BİBLİYOGRAFYA:
BA, BEO, nr. 275, 437; BA, İrade-Hariciye, 22 Zilkade 1327, nr. 21; J. Beaujeu-Garnier – G. Chabot, Traité de Géographie Urbaine, Paris 1963, s. 22, 350, 380; M. Rémy, Le Senegal Aujourd’hui, Paris 1974, s. 74-75, 98-107; S. D. Brunn – J. F. Williams, Cities of the World. World Regional Urban Development, New York 1983, s. 267-271; M. Mahmûd Savvâf, İfrîķıyye’l-müslime, Cidde 1975, s. 100-112; J. D. Kesby, “Islam in Senegal”, IQ, VIII/1-2 (1963), s. 40-50; R. C. O’Brien, “France in Senegal in the Nineteenth Century. Coastal Trade in the Four Communes”, Tarikh, II/4, Nigeria 1969, s. 21-31; “Dakar”, EAm., VIII, 403; “Dakar”, EBr., V, 436-438; Amar Samb, “Dakar”, EI² Suppl. (Fr.), s. 180-184.
Davut Dursun