CÜŞEYŞ ed-DEYLEMÎ
جشيش الديلمي
Yemen’de peygamberlik iddiasında bulunan Esved el-Ansî’yi öldürenlerden biri.
Muhadramûn*dan olup adı bazı kaynaklarda Cişnes ve Huşeyş olarak da geçmektedir. Ataları VI. yüzyılda, İran’ın kuzeyinde dağlık bir bölge olan Deylem’den gelip Yemen çevresine yerleşmişlerdir. Peygamberlik iddia edenlerden Esved el-Ansî’nin Yemen bölgesinde birçok karışıklık çıkarması, Hz. Peygamber’in Yemen valisi Şehr b. Bâzân’ı öldürerek karısını alması ve kısa bir süre çevrede hâkimiyet kurması üzerine Resûl-i Ekrem bölgenin ileri gelenlerine ve bu arada Deylemliler’in reislerinden olan Veber b. Yuhannes ile Cüşeyş’e bir mektup gönderdi. Onlardan Esved el-Ansî’yi ortadan kaldırmalarını istedi. Bunun üzerine Cüşeyş ile Fîrûz ed-Deylemî ve diğer yöneticiler bir araya gelerek Esved’i nasıl öldüreceklerini planladılar. Eski vali Şehr’in eşi Âzâd’ın yardımıyla bir gece Esved el-Ansî’yi konağında öldürdüler. Bu hadise Hz. Peygamber’in vefatından bir gün veya bir gece önce meydana gelmiş (11/632), olayla ilgili haber Hz. Peygamber’in vefatından sonra Hz. Ebû Bekir’e ulaşmıştı.
Hz. Peygamber’in vefatı üzerine bölgede ikinci bir ridde* olayı başgösterdi. Bu defa Esved’in öldürülmesinde rolü olan Kays b. Abdüyegūs el-Mekşûh ayaklandı ve önceleri birlikte hareket ettiği Dâzeveyh, Fîrûz ed-Deylemî ve Cüşeyş ed-Deylemî’yi kendisi için tehlikeli görerek öldürmeyi planladı. Bir komplo ile Dâzeveyh’i öldürttü; ancak diğerleri durumu öğrenerek kurtuldular.
BİBLİYOGRAFYA:
Taberî, Târîħ (Ebü’l-Fazl), III, 187, 231-236, 323-324; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gabe, I, 337; V, 438; a.mlf., el-Kâmil, II, 338-341; Zehebî, el-Müştebeh, s. 265; İbn Hacer, el-İsâbe, I, 260-261; J. Welhausen, İslâmın En Eski Tarihine Giriş (trc. Fikret Işıltan), İstanbul 1960, s. 3, 29, 31; Bahriye Üçok, İslâmdan Dönenler ve Yalancı Peygamberler (Hicrî 7.-11. yıllar), Ankara 1967, s. 38, 41-43, 45, 47; M. Hamîdullah, el-Vesâǿiku’s-siyâsiyye, Beyrut 1403/1983, s. 334-336, 342-343; a.mlf., İslâm Peygamberi (Tuğ), I, 544-545; Abdurrahman Abdülvâhid eş-Şücâ‘, el-Yemen fî sadri’l-İslâm, Dımaşk 1408/1987, s. 263, 271.
Ahmet Önkal