CÎLÎ, Ahmed b. Sâlih
أحمد بن صالح الجيلي
Ebü’l-Fazl Ahmed b. Sâlih b. Şâfi‘ el-Cîlî (ö. 565/1170)
Tarihçi.
18 Zilkade 520 (5 Aralık 1126) tarihinde Gîlân’da doğdu. Ailesi daha sonraki yıllarda Bağdat’a yerleşti. Cîlî’nin babası ve dedesi de tanınmış âlimlerdendi. Dedesine nisbetle İbn Şâfi‘ diye de bilinir.
Ahmed b. Sâlih küçük yaşta babasıyla birlikte hadis meclislerine katıldı. Sıbtu’l-Hayyât’tan kıraat dersleri aldı. Ebû Galib b. Bennâ, Ebü’l-Hüseyin b. Ferrâ ve Kadî Ebû Bekir el-Ensârî’den hadis okudu. Babasından, Ebü’l-Hasan Abdüsselâm ve diğer hocalarından hadis rivayet etti ve pek çok hadis yazdı. İbnü’l-Ahdar, Hâfız Abdülganî ve Muvaffakuddin el-Makdisî ondan hadis rivayet etmişlerdir. Genç sayılabilecek bir yaşta vefat etmesi sebebiyle kendisinden az rivayette bulunulmuştur. Cîlî, Abbâsîler’in kudretli ve âlim veziri İbn Hübeyre’nin (ö. 560/1165) meclisinde de hadis okudu. Fakat daha çok Ebü’l-Fazl b. Nâsır’ın sohbetlerine devam ederek her konuda onun bilgisinden istifade etti ve onu kendisine örnek aldı. Amelde Hanbelî mezhebine mensuptu. Bazı resmî görevlerde de bulunan Cîlî verem hastalığına yakalanarak 3 Şâban 565’te (22 Nisan 1170) vefat etti ve babasının da defnedildiği Ahmed b. Hanbel’in kabrinin bulunduğu mezarlığa gömüldü.
Cîlî tesir altında kalmayan sağlam bir kişiliğe sahipti. Bir defasında kendisinden halifenin haksız olduğu bir konuda lehte şahitlik yapması istenmiş, fakat o bunu kabul etmemiş ve üzerindeki taylasanı çıkarıp, “Benim üzerimde bundan başka hiçbir şeyiniz yoktur” diyerek görevlilerin üzerine atmıştır.
Ahmed b. Sâlih el-Cîlî’nin kaynaklarda adı geçen tek eseri Târîhu Bagdâd’dır (Târîhu İbni’ş-ŞâfiǾ) Eser, Hatîb el-Bağdâdî’nin Târîhu Baġdâd’ına yazılan bir zeyil olup 463 (1070) yılından yaklaşık 560 (1164-65) yılına kadar gelir. Müellif kronolojik olarak yazdığı eserde sırasıyla her yılın önemli olaylarını ve o yıl içinde vefat eden âlimlerin biyografilerini vermiştir. Müsvedde halinde kalan bu eserden İbnü’n-Neccâr (ö. 643/1245), İbn Nukta’nın (ö. 629/1231) el-Müntehab adlı kitabı vasıtasıyla faydalanmış ve ondan Târîhu İbni’ş-ŞâfiǾ diye söz etmiştir. Zehebî de Cîlî’nin bu eserinden bahsetmiş ve kitaptan pek çok nakil yapmıştır (bk. AǾlâmü’n-nübelâǿ, XVIII, 236, 274, 278; XIX, 415, 594; XX, 60, 91, 133, 151, 168, 178, 207, 318, 333, 336; XXI, 24).
BİBLİYOGRAFYA:
Sem‘ânî, el-Ensâb, III, 414; İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, XI, 359; İbnü’d-Dübeysî, Zeylü Târîhi Baġdâd (Hatîb, Târîhu Baġdâd içinde), Beyrut 1405/1985, XV, 105; İbnü’n-Neccâr, Zeylü Târîhi Baġdâd, Haydarâbâd 1398-99/1978-79 → Beyrut, ts. (Dârü’l-Kütübi’l-ilmiyye), nâşirin mukaddimesi, s. YB; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XVIII, 236, 274, 278; XIX, 415, 594; XX, 60, 91, 133, 151, 168, 178, 207, 318, 333, 336, 572-573; XXI, 24; Safedî, el-Vâfî, VI, 421-422; İbn Receb el-Hanbelî, Zeylü Tabakāti’l-Hanâbile, Kahire 1372/1952-53 → Beyrut, ts. (Dârü’l-Ma‘rife), I, 49, 213-214, 311-313; Keşfü’z-zunûn, I, 279; İbnü’l-İmâd, Şezerât, IV, 215; Îżâhu’l-meknûn, I, 212; Ziriklî, el-AǾlâm, I, 135; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, I, 252.
Mehmet Aykaç