CİHÂN-ı İSLÂM
جهان اسلام
I. Dünya Savaşı yıllarında İslâm dünyasına yönelik yayın yapan siyasî dergi.
Cem‘iyyet-i Hayriyye-i İslâmiyye tarafından Türkçe, Arapça ve Urduca olarak genellikle on veya on beş günde bir İstanbul’da yayımlanmıştır. Yayın amacı, başlığının hemen altındaki “Cem‘iyyet-i Hayriyye-i İslâmiyye’nin taht-ı himâyesinde menâfi-i İslâmiyye’ye hâdim siyasî, edebî, içtimaî risâledir” ibaresiyle özetlenmiştir. Dergi, esas itibariyle İttihat ve Terakkî hükümetinin kararıyla, o sırada İngiliz işgali altında bulunan Hindistan, Mısır ve İran’daki müslüman halkı İngilizler’e karşı uyandırmak, İngilizler’in Osmanlı Devleti ve hilâfet aleyhine giriştiği propagandaları önlemek ve tesirini ortadan kaldırmak maksadıyla yayına başlamıştır.
Cihân-ı İslâm başlığı çevresinde derginin Türk, Arap ve Urdu dilinde çıktığı belirtilmiş ve bu dillerde idare adresiyle her dildeki yayını hazırlayan sorumlu müdürlerin adı yazılmıştır. Arada bir Farsça nüshalar da yayımlayan ve ilk sayısı rûmî tarihle 27 Mart 1330’da (13 Cemâziyelevvel 1332/9 Nisan 1914) çıkan derginin tesbit edilebilen son sayısı rûmî 1331 (1915) yılına ait 53. sayıdır.
İmtiyaz sahibi Hintli Ebü’s-Saîd el-Arabî el-Hindî Efendi, sorumlu müdürü Yûsuf Şetvan Bey’dir. Dergide yer alan makaleler genellikle üç dilde yayımlanmış, bazı sayılarda bunların Farsça tercümeleri de verilmiştir.
Dergi, Osmanlı Devleti’nin İttifak devletleri yanında I. Dünya Savaşı’na katılmasından sonra, gayesini belirten ibareyi yine üç dilde olmak üzere “hilâfet-i kübrâya, ittihâd-ı İslâm’a, teârüf-i umûmiyyeye hâdim cerîdedir” şekline çevirmiştir.
Makalelerin ağırlık noktasını, zaman zaman isimler verilip yer de gösterilmek suretiyle İngilizler’in Hindistan, Mısır ve İran’da müslüman halka yaptıkları zulümler teşkil etmektedir. Ayrıca yine İngilizler’in halkı kandırmak için giriştikleri propaganda ve uydurdukları yalanların aslını anlatan yazılar da yer almıştır.
Üç dilde çıkan derginin muhtevası, açıkça savaşa doğru giden günlerde ve bu dillerin konuşulduğu ülkelerde kamuoyu oluşturmaya yöneliktir. Dergi, özellikle Hindistan’daki gazete sahiplerine ve diğer nüfuzlu kişilere düzenli olarak gönderilmekteydi. Fakat zaten teyakkuz durumunda olan İngiliz-Hindistan otoriteleri çok geçmeden durumu farkedip Ağustos 1914’te Cihân-ı İslâm’ın Hindistan’a sokulmasını yasakladılar.
Cihân-ı İslâm’ın, yayımlandığı günlerin zor şartları ve ulaşım güçlükleri dolayısıyla, kendisinden bekleneni tam olarak yerine getirdiği söylenemez.
Türkiye kütüphanelerinde derginin tam bir koleksiyonu mevcut değildir. Ankara’da Millî Kütüphane’de (1962 SA, nr. 107) 1, 8, 9, 22, 25, 50 ve 51. sayılar, İstanbul’da Beyazıt Devlet Kütüphanesi’nde (nr. à 170) 1-16, 20, 22-25. sayılar, İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı’nda (nr. 0.426) 19. sayı, Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde (nr. 5766) 50. sayı ve Biblioteka SSSR İmeni’de 53. sayısı bulunmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA:
Cihân-ı İslâm (muhtelif sayılar); Hasan Duman, Katalog, s. 64-65; Millî Kütüphane, Eski Harfli Türkçe Süreli Yayınlar Toplu Katalogu, Ankara 1987, I, 41.
Ziyad Ebüzziya