CEZÎME el-EBRAŞ

جذيمة الأبرش

Ebû Mâlik Cezîme b. Mâlik b. Fehm el-Ebraş (el-Vazzâh) et-Tenûhî el-Ezdî (ö. 268 [?])

Irak’ta hüküm süren Tenûhî Devleti’nin üçüncü hükümdarı.

Milâttan sonra 30 yıllarında hükümdar olduğu bazı kaynaklarda zikredilmekte ise de milâdî III. asırda yaşadığı anlaşılmaktadır. Aşağı Fırat bölgesindeki Tenûhî Devleti’nin en güçlü hükümdarı olmuş, Hîre ve Enbâr ile yöredeki şehirleri kısa sürede idaresine almıştı. İleri görüşlü, kararlı ve cesur bir kral olup


çevredeki bölgeleri vergiye bağlamıştı. İslâm öncesi Arap tarihinin önemli bir şahsiyeti olduğu ve kendisiyle ilgili rivayetlerin efsanevî unsurlar taşıdığı görülen Cezîme, o sıralarda Suriye’de hüküm süren Tedmür (Palmyra) Krallığı’na saldırarak melikini öldürdü ve onun yerine geçen kızı Zebbâ ile evlenip iki hükümdarlığı birleştirmek istedi. Babasının intikamını almak için bunu fırsat bilen Zebbâ evlilik teklifini kabul etti ve bir müddet sonra az bir kuvvetle ülkesine gelen Cezîme’yi tuzağa düşürerek öldürttü.

Alaca (baras) hastalığına yakalanmış olduğu için el-Ebraş veya el-Vazzâh (الوضّاح) lakabı ile anılan Cezîme’nin kendisine başkalarından farklılık sağladığını söyleyerek hastalığı ile övündüğü rivayet edilir. Son derece kibirli olduğu için işret arkadaşlığına kimseyi lâyık görmez, sadece ed-Dayzenân denilen iki putu yanına alarak eğlenir, kendisi bir kadeh içince birer kadeh de bu putlara dökerdi.

Hükümdarlığının 60 veya 120 yıla yakın sürdüğü söylenen ve oldukça uzun yaşadığı anlaşılan Cezîme el-Ebraş’ın kehanetle de uğraştığı, hatta peygamberlik iddiasında bulunduğu rivayet edilir. Araplar arasında mancınığı ilk defa onun bulduğu, pabuç ve mumu ilk defa onun kullandığı söylenir. Maceralı hayatından birçok unsur Arap şiiri ve darbımesellerine yansımıştır.

BİBLİYOGRAFYA:

Câhiz, Kitâbü’l-Hayevân, V, 167; İbn Kuteybe, el-MaǾârif (Ukkâşe), s. 108, 554, 580, 618, 641, 645-646; Ya‘kūbî, Târîh, I, 208-209; Taberî, Târîħ (Ebü’l-Fazl), bk. İndeks; İbn Düreyd, el-İştikāk, s. 378, 543; Mes‘ûdî, Mürûcü’z-zeheb (Meynard), III, 181-194; İbn Hallikân, Vefeyât, VI, 18; İbn Haldûn, el-Ǿİber, II, 259-261; Mahmûd Şükrî el-Âlûsî, Bülûgu’l-ereb, II, 175, 177-182, 338; Cevad Ali, el-Mufassal, III, 104-106, 167-168, 178-183; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), II, 114; Fr. Buhl, “Cezîme al-Abraş”, İA, III, 152; İ. Kawar, “Djadhīma al-Abrash”, EI² (Fr.), II, 375.

Ahmet Önkal