CEMÂL el-HÜSEYNÎ &&&(جمال الحسيني)&&& Emîr Cemâlüddîn Atâullāh b. Mahmûd b. Fazlillâh el-Hüseynî ed-Deştekî eş-Şîrâzî (ö. 927/1521)
İranlı vâiz ve tarihçi.
Şîraz’da doğdu. Timurlular’dan Ebû Saîd Mirza zamanında (1457-1469) ailesiyle birlikte Herat’a yerleşti. Vaaz ve tefsir sahasında zamanının önde gelen âlimlerinden biri olan amcası Seyyid Asîlüddin’den tefsir, hadis ve diğer dinî ilimleri okudu. Zühd ve takvâsı ile kısa zamanda tanındı, vaazlarıyla halkı etkiledi. Sultan Hüseyin Mirza, Ebû Saîd’in oğullarına karşı verdiği mücadelede onun tesirli vaazlarından faydalandı. Herat’ı almak için büyük bir ordu ile yola çıkan Sultan Hüseyin asker arasındaki isteksizlik ve kargaşayı haber alınca cuma günü Horasan’da mola verdi. Cemâl el-Hüseynî Ulucami’deki hutbesinde Hz. Peygamber ve on iki imamın menkıbelerinden bahsederek cemaati coşturdu. Herat’ın alınmasından sonra birkaç yıl Sultaniye Medresesi’nde ders okuttu; haftada bir gün de Ulucami’de vaaz verdi.
Sultan Hüseyin tarafından vezirlik makamına getirilen Cemâl el-Hüseynî anlayış, kabiliyet ve zekâsı sayesinde sultan katında büyük bir itibar kazandı. Hüseyin Mirza’nın ölümünden sonra resmî görev kabul etmediyse de emîrler ve vezirler pek çok konuda onun görüş ve tavsiyelerine başvururlardı. Bu dönemde inzivâya çekildi, vaktini ibadetle geçirdi ve 2 Rebîülevvel 927’de (10 Şubat 1521) vefat etti.
Cemâl el-Hüseynî’nin Mîrek Şah diye tanınan oğlu Emîr Nesîmüddin Muhammed de çeşitli ilimlerde, özellikle hadis ilminde zamanının ileri gelen âlimlerindendi. Babasından sonra aynı camide vâizlik yapmış ve aynı medresede ders vermiştir.
Eserleri. 1. Ravzatü’l-ahbâb fî siyeri’n-nebî ve’l-âl ve’l-ashâb. 900 (1494-95) yılında tamamladığı bu eserini Ali Şîr Nevâî’nin isteği üzerine yazmış ve ona ithaf etmiştir. Üç bölüm halindeki eserin birinci bölümü Hz. Peygamber’in nesebi, doğumu, sîreti ve aile hayatına dair bilgiler ihtiva eder. İkinci bölümde Hulefâ-yi Râşidîn dönemi ve ashâb-ı kirâm hakkında bilgi verilmektedir. Üçüncü bölüm Hz. Ali’nin fazileti ve on iki imamın hayat hikâyelerini, Emevîler ve Abbâsîler’in sonuna kadar meydana gelen olayları ihtiva eder. Eser Leknev (1297) ve Haydarâbâd’da (1310) yayımlanmıştır. Osmanlı âlimlerinden Benlizâde Mahmûd el-Mağnisavî tarafından 1695 yılında Farsça’dan Türkçe’ye yapılan tercümesi de iki defa basılmıştır (I-III, İstanbul 1268, I-IV, 1288). 2. Tuhfetü’l-ahibbâǿ fî menâkıbi’l-âl ve’l-âbâǿ. Riyâzü’s-siyer diye de bilinen eser Hz. Peygamber, Hz. Ali ve Hz. Fâtıma’nın faziletlerine
dair olup iki bölümden oluşur. Birinci bölüme ait eksik bir yazma nüshası Library of India Office’de bulunmaktadır (bk. Ethé, s. 145).
Bazı kaynaklarda Cemâl el-Hüseynî’nin bunlardan başka aruza dair Farsça Tekmîlü’s-sınâǾa adlı bir eserinden de bahsedilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Cemâl el-Hüseynî, Ravzatü’l-ahbâb (trc. Benlizâde Mahmûd el-Mağnisavî), İstanbul 1268, I-III; Hândmîr, Habîbü’s-siyer, IV, 112, 332-333, 358-359, 377, 515, 583, 616; Nûrullah et-Tüsterî, Mecâlisü’l-müǿminîn, Tahran 1365 hş., s. 526-528; Hür el-Âmilî, Emelü’l-âmil (nşr. Ahmed el-Hüseynî), Bağdad 1385, I, 170; Ethé, Catalogue of the Persian Manuscripts, s. 145; Storey, Persian Literature, I/1, s. 184, 189-191; I/2, s. 1254-1255; Hânbâbâ, Fihrist, II, 2703; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, VI, 285; Rieu, Catalogue of the Persian Manuscripts, I, 147; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 664; AǾyânü’ş-ŞîǾa, VIII, 145; “Cemâlülhüseynî”, İA, III, 88; R. M. Savory, “Djamāl al-Husaynī”, EI² (İng.), II, 420.
Mehmet Aykaç