CARRA de VAUX, Bernard
(1867-1953)
İslâm kültür ve medeniyeti üzerine yaptığı araştırmalarla tanınan Fransız şarkiyatçısı.
Aristokrat bir ailenin çocuğu olarak Bar-sur-Aube’da doğdu. Teknik üniversiteden mezun olunca herhangi bir resmî görev almayıp kendisini sosyal faaliyetlere ve yakın ilgi duyduğu İslâmiyat üzerine çalışmaya, Doğu dillerini, özellikle Arapça’yı öğrenmeye verdi. Daha sonra Paris’teki Institut Catholique’te fahrî Arapça profesörlüğü yaptı. Doğu dillerine ilgi duyması, Doğu Hıristiyanlığı’na ve İslâmiyet’e olan merakının tabii bir sonucudur. Nitekim Revue de l’Orient Chrétien dergisinin kurucuları arasında yer almış ve Corpus Scriptorum Christianorum Orientalum gibi Doğu Hıristiyanlığı ile ilgili periyodiklere de düzenli katkılarda bulunmuştur. Onun Congrès Scientifiques International des Catholiques teşkilâtında fiilen çalışmış olmasının yanı sıra Annales de la Philosophie Chretiénne ve La Revue Biblique gibi dergilere yazı göndermesi dindar bir kişiliğe sahip olduğunu, sosyal ve ilmî gayretlerinin de bir bakıma Hıristiyanlığa hizmet amacı taşıdığını göstermektedir. Katolik bir şarkiyatçı olarak İslâmiyet’e dair yazılarında yer yer hıristiyanî bakış açısının hâkim bulunduğu gözlenmekle birlikte Carra de Vaux’nun İslâm kültür ve medeniyetine yaklaşımı genellikle, Fransız oryantalizm geleneği içinde önemli bir yeri olan Louis Massignon gibi sempatik ve olumludur. Katolik inancı sebebiyle İslâmiyet’i vahiy dini kabul etmemiş, ancak İslâm medeniyetinin insanlığın yükselişine çok olumlu katkılarda bulunduğunu kabul etmiştir. Özellikle İslâm’ı bir ilim dini olarak tanıtan eserleri, Fransız düşünür Ernest Renan’ın bu dini ilim düşmanı ilân eden yazılarıyla karşılaştırıldığında, onun söz konusu olumlu yaklaşımı daha açık bir biçimde ortaya çıkmaktadır.
Eserleri. 1. Le livre de l’avertissement et de la revision (Paris 1896). Mes‘ûdî’nin Kitâbü’t-Tenbîh ve’l-işrâf adlı eserinin Fransızca’ya tercümesi olup Carra de Vaux’nun tercüme çalışmalarının en tanınmışıdır. 2. Avicenne (Paris 1900). 3. Gazali (Paris 1902). Bu iki eser, içinde Leibnitz, Galileo ve Newton gibi ünlü şahsiyetlerin hayatlarına yer verilen Les Grands Philosophes adlı monografi dizisinde yayımlanmıştır. Gazzâlî hakkındaki kitabı Mehmet Ali Ayni tarafından bazı değişikliklerle Türkçe’ye tercüme edilip Hüccetü’l-İslâm İmâm Gazzâlî adıyla basılmıştır (İstanbul 1327). Aynı eserin Arapça’ya tercümesi de Âdil Züaytir tarafından yapılmıştır (el-Gazzâlî, 2. bs., Beyrut 1983). 4. Le Mahométisme: Le génie sémitique et le génie aryen dans l’Islam (Paris 1898). 5. La doctrine de l’Islam (Paris 1909). Her iki kitap da genel anlamda İslâm dini ve medeniyeti üzerinedir. Bu eserlerinde İslâmiyet’i bir vahiy dini olmaktan çok bir kültür fenomeni olarak ele alan Carra de Vaux, Le Mahométisme’de İslâm’ın Sâmî kültür çevresinde doğduğunu, fakat daha sonra Grek, Fars ve Hint-Ârî kültür çevreleriyle temasa geçtiğini, İslâm medeniyetinin de bu iki farklı karaktere ait dehanın bir terkibi olduğunu ileri sürmüş, ancak bu medeniyetin her şeye rağmen Sâmî menşeine sadık kalmayı başardığını savunmuştur. 6. Les penseurs de l’Islam (I-V, Paris 1921-1926). Carra de Vaux’nun en tanınmış eseridir. Eserin I. cildi hükümdar, tarihçi ve siyaset düşünürlerine, II. cildi tabii ilimler, coğrafya ve matematik sahalarında meşhur olmuş bilim adamlarına ayrılmıştır. III. cildi tefsir, hadis ve fıkıh gibi tamamen şer‘î ilimleri, IV. cildi akaid, kelâm ve tasavvuf sahalarını, V. cildi ise mezhepleri ve İslâm dünyasındaki modern akımları ele almaktadır. Son cildin ikinci yarısı, Batılı fikirlerin İslâm dünyasına sızmasıyla gelişen modern liberal akımları tasvir eder ve Türkiye’den başlamak üzere Mısır, Arabistan, Hindistan ve İran coğrafyasında yoğunlaşır. 7. L’Avicennism latin (Paris 1934). Daha önce kaleme aldığı İbn Sînâ monografisine ek olarak yazılmış olan eser, bu büyük İslâm filozofunun Latin kültüründeki tesirini incelemektedir.
Carra de Vaux, çeşitli ansiklopedi maddeleriyle ilmî periyodiklerde yayımlanmış birçok makalenin de sahibidir. Encyclopédie de l’Islam (Leiden 1913-1942) ve Encyclopeadiea of Religion and Ethics’e (Edinburgh 1908, yeni baskı 1979-1980) yazdığı İslâmiyet’le ilgili maddelerin çoğu bugün de ilmî değerini korumaktadır. Bunlardan Journal Asiatique’te çıkan makaleleri içinde Ebü’l-Vefâ el-Bûzcânî’nin el-Mecistî’si (8e série, XIX [1892], s. 408-471), İskenderiyeli Heron’un Mekanik’inin Kustâ b. Lûka’ya ait Arapça versiyonunun neşri ve Fransızca’ya tercümesi (9e série, I [1893], s. 386-472; II, 152-209, 420-514), Nasîrüddîn-i Tûsî’nin usturlap hakkındaki risâlesi (9e série, XIV [1899], s. 157-173) ve Sühreverdî el-Maktûl’ün İşrak felsefesine dair makalesi (9e série, XIX [1902], s. 63-94) zikredilebilir. Onun İslâm ilim tarihine yönelik ilgisi, Bibliotheca Mathematica adlı periyodiğe yazdığı makalelerde de görülmektedir.
Öteki yazıları arasında, Gazzâlî hakkında yayımlanan eserinden önce kaleme aldığı İhyâǿü Ǿulûmi’d-dîn’e dair bir değerlendirme ile (Comte rendu du 3e Congrès Scientifique International des Catholiques [1891], s. 209-234) yine Gazzâlî’nin Tehâfütü’l-felâsife’sine ait bazı bölümlerin Fransızca tercümeleri de (Museon, XVIII [Louvain 1899], s. 143-157, 274-308, 400-408; I [1900], s. 346-379) kayda değer niteliktedir.
Doğu Hıristiyanlığı’na dair Luvîs Şeyho ve Habîb Zeyyât ile birlikte Corpus Scriptorum Christianorum Orientalum serisinde neşrettiği İskenderiye Patriği Eutykhios’a ait vekayi‘nâmenin Arapça’sı (Paris 1909), Sâmî dillerin karşılaştırmalı sentaksı konulu makalesi (Comte rendu du 3e Congrès Scientifique International des Catholique, s. 71-90) ve Etrüsk dili ile Türkçe arasındaki ilişkiye işaret eden makalesi (Museon, V [1904], s. 60-75), Carra de Vaux’nun ayrıca üzerinde durulacak çalışmalarıdır. Son makalenin konusuyla ilgili olarak 1919’da yayımladığı La langue etrusque, sa place parmi les langues, etude de quelques textes adlı eserinin Türkiye’de 1935-1936 yıllarında ortaya atılan Güneş-Dil Teorisi’nin doğuşunda rol oynadığı bilinmektedir (TA, IX, 432). Ayrıca Sir Thomas Arnold ve Alfred Guillaume’un editörlüğünü yaptıkları The Legacy of Islam’ın (Oxford 1931) son bölümünü kaleme almış, bu bölümde müslümanların ilme katkıları ve modern bilimin bu katkılara
neler borçlu olduğu meselesi üzerinde durmuştur.
BİBLİYOGRAFYA:
Necîb el-Akıkı, el-Müsteşrikun, Kahire 1980, I, 238-239; Ebü’l-Kasım Sehâb, “Carra de Vaux”, Ferheng-i Hâverşinâsân, Tahran, ts., s. 91-92; Shaikh Inayatullah, “Baron Carra de Vaux: His Life and Works (1867-1953)”, IS, X (1971), s. 201-207; TA, IX, 431-432.
İlhan Kutluer