BÛSÎRÎ, Ahmed b. Ebû Bekir
أحمد بن أبي بكر البوصيري
Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Ebî Bekr b. İsmâîl el-Bûsîrî (ö. 840/1436)
Zevâid kitapları telifiyle tanınan Mısırlı muhaddis.
762 (1361) yılında Mısır’ın batı yöresindeki Ebû Sîr’de doğdu. Ömer b. Îsâ’dan hâfızlık yaptı ve kıraatini geliştirdi. Hocasının teşvikiyle Kahire’ye gitti. Orada fıkıh ve nahiv okudu. İzzeddin b. Cemâa, Bulkınî, Zeynüddin el-Irâkī, Nûreddin el-Heysemî ve yaşça kendisinden küçük olan İbn Hacer el-Askalânî gibi muhaddislerin derslerine devam etti. Hocası Irâkī henüz hayatta olduğu halde İbn Hacer’den devamlı şekilde istifade ederek onun Lisânü’l-Mîzân, en-Nüket Ǿale’l-Kâşif adlı eserlerini ve daha başka kitaplarını yazdı. Yazısı güzel olduğu için birçok eseri istinsah etti. Bir Şâfiî âlimi olan Bûsîrî 18 Muharrem 840’ta (2 Ağustos 1436) Remle’de vefat etti.
Bûsîrî, herhalde asabî mizacı sebebiyle sakin bir hayat içinde Kur’an okuyup ibadet etmeyi pek sever, insanlardan uzak kalmayı tercih ederdi. Bundan dolayı hadis rivayetinden çok hadis kitaplarıyla meşgul olmuştur. Çağdaşları onun hadiste bir otorite olmadığını da kaydederler.
Eserleri. Bûsîrî’nin en tanınmış eserleri zevâid* konusundaki kitaplarıdır. 1. Misbâhu’z-zücâce fî zevâǿidi İbn Mâce. İbn Mâce’nin es-Sünen’inde bulunduğu halde kütüb-i hamse*de yer almayan hadisleri ihtiva eder. Bûsîrî Sünen-i İbn Mâce’deki hadislerin senedlerini sağlamlık açısından değerlendirmiş, ancak haklarında farklı görüşler bulunan senedleri değerlendirmeye tâbi tutmamıştır. Muhammed Fuad Abdülbâkī İbn Mâce’nin es-Sünen’ini neşrederken Bûsîrî’nin bu eserindeki değerlendirmelerden faydalanmıştır. Eser bazı kaynaklarda Zevâǿidü İbn MâceǾale’l-Kütübi’l-hamse adıyla da zikredildiği için Brockelmann bunu iki ayrı kitap olarak tanıtmaktadır (GAL Suppl., II, 72). Misbâhu’z-zücâce Mûsâ Muhammed Ali-İzzet Ali Atıyye tarafından iki cilt halinde Kahire’de (ts.), Kemal Yûsuf el-Hût tarafından yine iki cilt halinde Beyrut’ta (1986) basılmıştır. Süleymaniye Kütüphanesi’nde eserin müellifi meçhul bir de hâşiyesi bulunmaktadır (Hafîd Efendi, nr. 35, 268 varak). 2. Fevâǿidü (Cevâhirü)’l-müntekī li-zevâǿidi’l-Beyhakī. Beyhakī’nin es-Sünenü’l-kübrâ’sında olup Kütüb-i Sitte’de bulunmayan hadisleri bir araya toplayan bu eserin, müellifin kendi hattıyla yazılmış II ve III. ciltleri Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’de (Hadis, nr. 357) bulunmaktadır (Ziriklî, I, 104). 3. İthâfü’l-hıyere bi-zevâǿidi’l-mesânîdi’l-Ǿaşere. İthâfü’s-sâdeti’l-mehere adıyla da anılan kitap Tayâlisî, Müsedded, Humeydî, İbn Ebû Ömer, İshak b. Râhûye, Ahmed b. Menî‘, İbn Ebû Şeybe, Abd b. Humeyd, Hâris b. Ebû Üsâme ve Ebû Ya‘lâ el-Mevsılî’nin müsnedlerinde olup Kütüb-i Sitte’de bulunmayan hadisleri toplamaktadır. İthâfü’l-hıyere ile Bûsîrî’nin hocası İbn Hacer’in el-Metâlibü’l-Ǿâliye adlı zevâidinin kaynakları tamamen aynıdır. Müellif 823 (1420) yılında tamamladığı bu eserini daha sonra senedlerini zikretmeksizin ihtisar etmiş, onu da 832’de (1429) bitirmiştir. 4. Tuhfetü’l-habîb li’l-habîb bi’z-zevâǿid Ǿale’t-Tergīb ve’t-terhîb. Bûsîrî bu eserini İthâfü’l-hıyere’den ve Deylemî’ye ait Müsnedü’l-Firdevs’in zevâidinden derlemiş ve Münzirî’nin et-Tergīb ve’t-terhîb adlı eserine zeyil olarak kaleme almıştır. Ancak eseri tertip ederek temize çekmeye imkân bulamadan vefat etmiştir. Tuhfetü’l-habîb’i daha sonra oğlu temize çekerken çok hata yapmıştır (bk. Brockelmann, II, 72).
BİBLİYOGRAFYA:
Bûsîrî Ahmed b. Ebû Bekir, Misbâhu’z-zücâce (nşr. Mûsâ Muhammed Ali – İzzet Ali Atıyye), Kahire, ts., I-III; İbn Hacer, İnbâǿü’l-gumr, VIII, 431-432; İbn Fehd Ömer b. Muhammed, MuǾcemü’ş-şüyûħ (nşr. Muhammed ez-Zâhî), Riyad 1402/1982, s. 55-56; Sehâvî, ed-Davǿü’l-lâmiǾ, I, 251-252; Süyûtî, Hüsnü’l-muhâdara, I, 363; İbnü’l-İmâd, Şezerât, VII, 233-234; Brockelmann, GAL Suppl., I, 618-619; II, 7172; Îzâhu’l-meknûn, I, 17, 245; Sezgin, GAS, I, 148; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, I, 175; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), I, 104.
İsmail L. Çakan