BÜNDÂRÎ
البنداري
Kıvâmüddîn Ebû İbrâhîm el-Feth b. Alî b. Muhammed el-Bündârî el-İsfahânî (ö. 643/1245)
Eyyûbîler devrinde yetişen meşhur edip ve tarihçi.
586’da (1190) İsfahan’da doğdu ve gençlik yıllarını orada geçirdi. 1217’de Suriye’ye giderek Dımaşk’a yerleşti. Bir süre Eyyûbîler’in hizmetinde kâtip olarak görev yaptı ve 7 Rebîülevvel 643’te (2 Ağustos 1245) Dımaşk’ta öldü. Hayatı hakkında daha fazla bilgi yoktur.
Eserleri. Bündârî’nin biri telif, ikisi ihtisar, biri de tercüme olmak üzere dört eseri vardır. 1. Zeylü Târîhi Bagdâd. Hatîb el-Bağdâdî’nin (ö. 463/1071) Târîhu Bagdâd adlı eserine yazdığı zeyildir. Brockelmann (GAL Suppl., I, 554) onun bu zeyil dışında Târîhu Bagdâd adlı başka bir eserinden daha bahsederse de ikisinin aynı eser olduğu ve Brockelmann’ın yanıldığı kabul edilmektedir (yazma nüshası: Paris Bibliothèque Nationale, Arap 6152). 2. Sene’l-Berkı’ş-Şâmî. İmâdüddin Kâtib el-İsfahânî’nin Musul Atabegi Nûreddin Mahmûd b. Zengî ile Selâhaddîn-i Eyyûbî devri hakkında yazdığı, 562-589 (1166-1193) yılları arasındaki olayları
ihtiva eden el-Berku’ş-Şâmî adlı yedi ciltlik tarihinin muhtasarıdır. Bu eserini 622 (1225) yılında tamamlayan Bündârî el-Berku’ş-Şâmî’yi özetlerken metne sadık kalmış edebî tavsifleri, kaside ve menşurlarla mektupların büyük bir kısmını atarak tarihî bir eser meydana getirmeye çalışmıştır. İki yerde (قلت) kelimesiyle işaret ettiği birkaç husus hariç metne hiçbir ilâve yapmamıştır. Bu muhtasarın sadece 562-583 (1166-1187) yılları arasında vuku bulan olayları ihtiva eden kısmı bilinmektedir. Eserin I. cildi Ramazan Şeşen tarafından neşredilmiştir (Beyrut 1971). 3. Zübdetü’n-Nusra ve nuhbetü’l-Ǿusra. İmâdüddin Kâtib el-İsfahânî, Selçuklu vezirlerinden Enûşirvân b. Hâlid el-Kâşânî’nin Sultan Melikşah’ın tahta geçişinden (1072) Irak Selçuklu Sultanı Tuğrul b. Muhammed’in ölümüne (1134) kadar vuku bulan hadiseleri ve hâtıratını ihtiva eden Fütûru zamâni’s-sudûr ve sudûru zamâni’l-fütûr adlı Farsça eserini Arapça’ya çevirmiş, ayrıca onun temas etmediği birçok konuyu ve bu arada Selçuklu tarihinin başlangıç kısmıyla Tuğrul b. Muhammed’in ölümünden Irak Selçukluları’nın çöküşüne (1194) kadar cereyan eden olayları da ilâve ederek Nusratü’l-fetre ve Ǿusratü’l-fıtra adıyla dört ciltlik bir eser hazırlamıştır. Bündârî de bu eseri Zübdetü’n-Nusra ve nuhbetü’l-Ǿusra adıyla ihtisar etmiştir. Üç müellifin ortak çalışma ürünü ve Selçuklu tarihi için birinci elden kaynak olan eser ilk defa M. Th. Houtsma tarafından yayımlanmıştır (Tevârîhu Âli Selcûk [L’Histoire des Seldjoucides], Leiden 1889). Daha sonra eserin çeşitli baskıları yapılmış (Kitâbü Târîhi devleti Âli Selcûk, Kahire 1900; Beyrut 1400/1980) ve Kıvâmüddin Burslan tarafından Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi adıyla Türkçe’ye çevrilmiştir (İstanbul 1943). Bündârî Nusratü’l-fetre’yi özetlerken metne son derece bağlı kalmış, ancak müellifin edebî tavsiflerini, özene bezene yaptığı secileri, teşbihleri ve özellikle şairler hakkındaki iddialarını eserden çıkarmış, sadece gerekli gördüğü tarihî bilgileri almıştır. Bündârî bu tasarruflarıyla eserin edebî değerini azaltmakla beraber nisbeten daha sade üslûpla yazılmış bir tarih kitabı meydana getirmiştir. Zübdetü’n-Nusra sonraları pek çok tarihçiye kaynak olmuştur. 4. Şehnâme. Bündârî, ünlü şair Firdevsî’nin Şehnâme adlı Farsça eserini aynı adla Arapça’ya çevirmiş ve eser Abdülvehhâb Azzâm tarafından yayımlanmıştır (Kahire 1350). Bündârî son üç eserini, kendisinden daima övgüyle söz ettiği Eyyûbîler’in Dımaşk kolu hükümdarı el-Melikü’l-Muazzam Îsâ b. Âdil’e (1218-1227) takdim etmiştir.
BİBLİYOGRAFYA:
Bündârî, Zübdetü’n-Nusra, Mukaddime; İmâdüddin el-İsfahânî, el-Berku’ş-Şâmî (nşr. Ramazan Şeşen), İstanbul 1979, nâşirin giriş, s. XIII-XV, XXX-XXXI; Yâkut, MuǾcemü’l-üdebâǿ, XIX, 19; İbn Hallikân, Vefeyât, V, 150; Safedî, el-Vâfî, I, 140; Keşfü’z-zunûn, I, 239; II, 954, 1956; Serkîs, MuǾcem, I, 592; II, 1375-1376; Brockelmann, GAL, I, 391-392; Suppl., I, 548, 554; Ziriklî, el-ǾAlâm, V, 332; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, VIII, 48; F. Rosenthal, A History of Muslim Historiography, Leiden 1968, s. 50, 120, 178, 470; Müneccid, MuǾcem, III, 115; IV, 64; Storey, Persian Literature, I, 254-256; Faruk Sümer – Ali Sevim, İslam Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı, Ankara 1971, Giriş, s. XIII; Browne, LHP, II, 166, 326, 360-362, 472; Ramazan Şeşen, Salâhaddîn Devrinde Eyyûbîler Devleti, İstanbul 1983, s. 9; AǾyânü’ş-ŞîǾa, VIII, 393; Claude Cahen, “The Historiography of the Seljuqid Period”, Historians of the Middle East (nşr. B. Lewis – P. M. Holt), London 1962, s. 67-68; “Bündârî”, İA, II, 837; M. Th. Houtsma – [Cl. Cahen], “al-Bundārī”, EI² (İng.), I, 1309.
Abdülkerim Özaydın