BOYLE, John A.
(ö. 1916-1978)
Özellikle İlhanlılar hakkında yaptığı araştırmalarla tanınan İngiliz tarihçisi.
Güney İngiltere’de doğdu. İlk ve orta öğrenimini bu bölgedeki Surrey’de tamamladı. Bu dönemde kendisinin yetişmesinde, birkaç dil bilen ve kitapçılık
büyük oldu. Ailesinin Birmingham’a taşınması üzerine 1934’te buradaki üniversitede Alman dili ve edebiyatı tahsiline başladı. Üstün bir dereceyle mezun olduktan sonra 1937’de Doğu dilleri ve edebiyatları öğrenimi için Almanya’ya gitti. Önce Göttingen’de H. H. Schaeder’den okudu, daha sonra Berlin Üniversitesi’ne geçti. 1939’da İngiltere’ye döndü ve Londra’daki School of Oriental and African Studies’da doktora yapmaya başladı. 1941’de savaş dolayısıyla askere alındı ve birkaç ay istihkâm eri olarak orduda kaldı. 1942 yılında İngiliz Dışişleri Bakanlığı’nda kurulmuş özel bir gizli serviste çalışmaya başladı; buradaki görevi 1950’ye kadar sürdü. 1945’te okul arkadaşı Margaret Elizabeth Dunbar ile evlendi ve bu evlilikten üç kızları oldu. 1947’de V. Minorsky’nin yönetiminde doktorasını tamamladı. Ölümüne kadar hemen bütün akademik çalışmalarında hocası Minorsky’nin yolunda yürüyen Boyle’un doktora tezi Atâ Melik Cüveynî tarihinin bir kısmı üzerine idi. 1950’de Manchester Üniversitesi’nde yeni açılmış olan Fars Dili ve Edebiyatı Kürsüsü doçentliğine tayin edildi. Misafir profesör olarak gittiği California’daki (ABD) bir yıllık (1959-1960) ikametinin dışında bütün akademik hayatını Manchester’de geçirdi. 1966 yılında Manchester Üniversitesi İran Araştırmaları Kürsüsü profesörlüğüne tayin edilen Boyle kısa bir hastalıktan sonra 1978’de öldü; son derecede yardım sever, güler yüzlü ve herkesle iyi geçinen bir insandı.
Boyle, Grekçe ve Latince’den başka Rusça dahil önemli Batı dillerinin yanında Farsça, Arapça ve Türkçe’ye hakkıyla vâkıftı; Pehlevîce, Galce, Eski İrce (İrlanda dili), Moğolca ve Ermenice’yi de bu dillerde yazılmış kitapları okuyup anlayacak ölçüde biliyordu. Çok cepheli olan Boyle özellikle ömrünün sonlarına doğru folklorla da uğraşmış ve bu konuda düzenli yayımlanan Folklore (Manchester) dergisinde birçok makale yazmıştır. İlgi alanı içine giren İngiltere’deki bütün ilmî kurumların üyesi idi. Bu arada yine İngiltere’de yayımlanan Cambridge History of Iran ve Central Asiatic Journal gibi bazı önemli yayın ve dergilerin de bir müddet editörlüğünü yapmıştır.
Boyle klasik İran edebiyatına, özellikle İlhanlılar devrinde yazılmış tarihlere karşı büyük bir ilgi duyuyordu. Cüveynî’nin ve Reşîdüddin Fazlullah’ın tarihlerindeki özel isimlerle yer isimlerinin Türkçe mi, Moğolca mı olduğu meselesini tükenmez bir sabır, enerji ve titizlikle aydınlığa kavuşturmaya çalıştı ve bu kitapları çok değerli notlar ekleyerek tercüme etti.
Eserleri. Boyle’un belli başlı eserleri şunlardır: 1. A Practical Dictionary of Persian Language (London 1949). Porta Linguarum Orientalium serisinde çıkan bu küçük sözlük, daha ziyade modern Farsça’yı öğrenmek ve kullanmak isteyenler için hazırlanmıştır. 2. The History of World Conqueror (I-II, Manchester 1958). Alâeddin Atâ Melik Cüveynî’nin Mirza Muhammed Kazvînî tarafından üç cilt halinde (I. cilt 1912, II. cilt 1916, III. cilt 1937) yayımlanmış olan Târîh-i Cihângüşâ adlı eserinin İngilizce tercümesidir. Sadece cümle yapısıyla değil ihtiva ettiği anlaşılması son derecede güç Moğolca ve Türkçe özel isimler, yer isimleri ve terimler bakımından da ağır bir metin olan böyle bir eserin not ve açıklamalarla tercüme edilebilmesi Boyle’un bu sahadaki derin bilgisinin bir neticesidir. 3. Grammar of Modern Persian (Wiesbaden 1966). 4. Cambridge History of Iran (I-V. London 1968). Editörlüğünü yaptığı bu ciltte “Dynastic and Political History of the İl-Khāns” adlı bir makalesi vardır. 5. The Successors of Genghis Khan (London-New York 1971). Meşhur İlhanlı veziri Reşîdüddin Fazlullah’ın CâmiǾu’t-tevârîħ adlı büyük dünya tarihinin Cengiz’in halefleri kısmının tercümesidir. Burada da Boyle Cüveynî’nin tarihinin tercümesinde takip ettiği yolu izlemiştir. 6. The Ilāhī-name or Book of God (Manchester 1976). Ferîdüddin Attâr’ın tasavvufî mesnevilerinden biri olan İlâhînâme’nin İngilizce tercümesidir. Bu tercümede Boyle, hem klasik İran dili ve edebiyatına hem de İngilizce’ye hâkimiyetini mükemmel bir şekilde göstermiştir. 7. The Mongol World Empire 1206-1370 (London 1977). Boyle’un, Moğol ve Türk tarihinin üzerinde durulmamış meseleleri hakkında yazıp Batı’daki ilmî dergilerde yayımladığı yirmi dört makalesinden meydana gelmiştir. 8. Persia, History and Heritage (Manchester 1978). İran’ın tarihi, kültür mirası ve edebiyatının kısaca ele alındığı bir eserdir.
BİBLİYOGRAFYA:
C. F. Beckingham, “Professor J. A. Boyle”, JRAS (1979), s. 184-186; “Obituary Dr. John A. Boyle”, HI, II/2 (1979), s. 116; Peter Jackson, “Boyle”, EIr., IV, 420-421.
Orhan Bilgin