BEGAVÎ, Ebü’l-Kāsım

أبو القاسم البغوي

Ebü’l-Kāsım Abdullāh b. Muhammed b. Abdilazîz b. el-Merzübân el-Begavî (ö. 317/929) el-Begaviyyü’l-kebîr diye tanınan hadis âlimi.

214’te (829) Bağdat’ta doğmasına rağmen ailesinin memleketi olan Horasan’ın Bağşûr (Bağ) kasabasına nisbetle Begavî diye şöhret buldu. İbn bint Ahmed b. Menî‘ diye de tanınan Begavî, amcası Ali b. Abdülazîz ve ana tarafından dedesi Ahmed b. Menî‘in özel ilgileri sayesinde oldukça küçük yaşta hadis meclislerine devam etti ve bu ilmin tahsiline on bir yaşında başladı. Aralarında Ali b. Ca‘d, Ali b. Medînî, Ahmed b. Hanbel, Ebû Nasr et-Temmâr gibi ünlü muhaddislerin de bulunduğu 300’ü aşkın şeyhten hadis tahsil etti. İbn Sâid, Katîî, İsmâilî, İbn Şâhîn, Dârekutnî, İbn Kāni‘, Taberânî, İbn Hibbân gibi yüzlerce muhaddise de hadis okuttu.

Güvenilir bir muhaddis olan Begavî, yetiştirdiği talebeler yanında tasnif ve telif ettiği eserleriyle de İslâm kültür tarihinde meşhur olmuştur. Yazısı güzel olduğu için dedesi, amcası ve kendisi için birçok kitap istinsah etmiştir. Hayatta iken şöhretini kıskananlar olmuşsa da bunlardan herhangi bir zarar görmemiştir. Begavî nisbesiyle anılan diğer âlimlerden ayırt edilmesi için kendisine “el-Begaviyyü’l-kebîr” denilmiş olmasına rağmen bazı kaynaklar onu Muhyissünne Ebû Muhammed el-Begavî (ö. 516/1122) ile karıştırmışlar ve bu yüzden Muhyissünne’nin MeǾâlimü’t-tenzîl adlı tefsirini onun eserleri arasında göstermişlerdir.

Begavî bir ramazan bayramı gecesi 100 yaşını aşmış olduğu halde Bağdat’ta vefat etti ve Bâbüttîn Kabristanı’nda toprağa verildi.

Eserleri. Tarih ve Hanbelî fıkhı alanlarında da temayüz etmiş olan Begavî’nin eserleri şunlardır: 1. MuǾcemü’ś-śaĥâbe. Alfabetik olarak hazırlanan eser ashâbın hayatını ve rivayetlerini konu edinmektedir (Zâhiriyye Ktp., Mecmûa, nr. 94/11). 2. Târîħu vefâti’ş-şüyûħ (Zâhiriyye Ktp., Mecmûa, nr. 106, 8 varak). 3. Mesâǿilü Aĥmed b. Ĥanbel (Zâhiriyye Ktp., Mecmûa, nr. 83/7, 8 varak). 4. Ĥikâyetü ŞuǾbe ve ǾAmr b. Mürre. Şu‘be b. Haccâc’ın, hocası tâbiîn âlimlerinden Amr b. Mürre hakkındaki rivayetlerini toplayan risâle Zâhiriyye Kütüphanesi’ndedir (Mecmûa, nr. 21, 5 varak). Begavî ayrıca Ahmed b. Hanbel’in Kitâbü’l-Eşribe’sini rivayet etmiş, Ĥadîŝü Ebî Seleme ve Ŝelâŝetün ve ŝelâŝûne ĥadîŝen min ĥadîŝi Ebi’l-Ķāsım adlı eserleri kaleme almıştır (Sezgin, I, 175). Onun bunlardan başka hocası Ali b. Ca‘d’ın hadislerinden derlediği on iki cüzlük el-CaǾdiyyât’ı, es-Sünen Ǿalâ meźâhibi’l-fuķahâǿ adlı eseri ve dedesiyle amcasının müsnedlerinden faydalanarak meydana getirdiği el-Müsned adlı bir diğer eseri kaynaklarda zikredilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA:

Hatîb, Târîħu Bagdâd, X, 111-117; Ŧabaķātü’l-Ĥanâbile, I, 190-192; Sem‘ânî, el-Ensâb (Bârûdî), I, 375-376; Yâkūt, MuǾcemü’l-büldân, I, 467-468; İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, VIII, 161; Zehebî, Teźkiretü’l-ĥuffâž, II, 737-740; a.mlf., AǾlâmü’n-nübelâǿ, XIV, 440-457; a.mlf., Mîzânü’l-iǾtidâl, II, 492-493; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, II, 275-276; Kettânî, er-Risâletü’l-müsteŧrafe, s. 78, 127, 136; Sezgin, GAS, I, 175; C. Avvâd, Aķdemü’l-maħŧûŧâti’l-ǾArabiyye fî mektebâti’l-Ǿâlem, Bağdad 1982, s. 101; Kays Âl-i Kays, el-Îrâniyyûn ve’l-edebü’l-ǾArabî, Tahran 1984, I/1, s. 126-135.

Ali Yardım