BAYKARA, Abdülbâki
(ö. 1883-1935)
Mevlevî şeyhi, şair.
20 Temmuz 1883’te Yenikapı Mevlevîhânesi’nde doğdu. Babası aynı mevlevîhânenin şeyhi Mehmed Celâleddin Dede, annesi Nazife Zelîha Hanım’dır. Dört yaşında dedesinden bed’-i besmele* ettikten sonra Muallim Mûsâ Dede’den Kur’an okudu. 1888 yılında Molla Gürânî semtindeki Dârüttahsîl adlı özel mektebe başladı; daha sonra Dâvud Paşa Rüşdiyesi’ni bitirdi (1897). Ayrıca zamanın tanınmış âlimlerinden de dersler alarak kendini yetiştirdi. Babasından Mesnevî okuyarak başladığı bu tahsile Demircili Ahmed Fuad Efendi’den sarf, nahiv, mantık; Beyazıt Devlet Kütüphanesi hâfız-ı kütüb*ü İsmail Saib Efendi’den (Sencer) meânî, kelâm, akaid, Sahîh-i Buhârî ve Şifâǿ-i Şerîf; mesnevihan Esad Dede’den Farsça; Sütlüce’deki Sâdî Dergâhı şeyhi ve Meclis-i Meşâyih reisi Hasîrîzâde Mehmed Elif Efendi’den tasavvuf ve Mesnevî dersleri alarak devam etti. Bu devrenin sonunda Elif Efendi’den Mesnevî (1906), İsmail Saib Efendi’den de ilmiye (1908) icâzetnâmeleri aldı. Babasının hastalığını ileri sürerek Konya’ya yaptığı müracaat üzerine Şeyh Abdülvâhid Çelebi tarafından 1903’ten itibaren dergâhta vekâleten ism-i celâl zikri ve mukabele* yapmasına izin verildi. Bu vazifesine devam etmekte iken 30 Mayıs 1908’de babasının vefatı üzerine boşalan şeyhlik makamına asâleten tayin edildi (24 Temmuz 1908). Üç ay sonra da Abdülvâhid Çelebi tarafından dergâhın mesnevihanlığını yürütmekle görevlendirildi.
Mehmed Abdülbâki Efendi 1909’da Meclis-i Meşâyih âzalığına tayin edildi ve bu görevini dokuz yıl kadar sürdürdü. Bu vazifedeyken I. Dünya Savaşı
sırasında Süveyş Kanalı’nı İngilizler’den geri almak için yapılan kanal harekâtına iştirak etmek üzere kurulan Mücâhidîn-i Mevleviyye adlı gönüllü alayına binbaşı rütbesiyle kumandan vekili olarak katıldı (1915). Şam’daki Dördüncü Ordu emrine verilen bu alayda hastalığı sebebiyle fazla kalamadı ve İstanbul’a döndü. 30 Kasım 1925’te tekkelerin kapatılmasıyla şeyhlik vazifesi resmen sona erdi. Bundan sonra İstanbul Türk Ocağı müdürlüğü, Kütüphaneler Tasnif Komisyonu üyeliği yaptı. Dârülfünun İlâhiyat ve Edebiyat fakültelerinde Farsça okuttu. Dârülfünun’un İstanbul Üniversitesi’ne dönüştürülmesinden bir yıl sonra da bu görevinden alındı. Son resmî görevi, ancak bir iki ay kalabildiği Bakırköy Ermeni Lisesi’ndeki (Bezezyan) edebiyat öğretmenliğidir. Abdülbâki 28 Şubat 1935 Perşembe günü vefat etti. Vasiyeti üzerine Yenikapı Mevlevîhânesi’nin bânisi Kemal Ahmed Dede’nin (ö. 1601) yanına defnedildi. Büyük oğlu Gavsi Baykara da (ö. 1967) tanınmış neyzen ve bestekârlardandır.
Abdülbâki Baykara, kaynakların ve kendisini tanıyanların ifadelerine göre zarif, nüktedan, hoşsohbet tam bir İstanbul efendisiydi. Edebiyat ve mûsiki ile meşgul olmuş, çok beğenilen şiirler yazmıştır. Birkaç bestesi olduğu söylenirse de bestekâr değildi, ancak iyi bir tanburî idi. Ebced* hesabı ile tarih düşürmede zamanının en önde gelen şairi olduğu belirtilmektedir. Manzumelerinde Bâkî mahlasını kullanmıştır. Büyük bir kısmını aruzla yazdığı Türkçe ve Farsça şiirlerinin bazılarında mizah ve hiciv unsurları hâkimdir. Cumhuriyet’in ilk yıllarında, tekkelerin kapatılması da dahil çeşitli inkılâplar sebebiyle, cemiyette ve dolayısıyla şahsî hayatında meydana gelen şaşırtıcı değişiklikleri mizahî bir üslûpla işlediği “oldum” redifli gazeli, başarılı bir sosyal hiciv olduğu kadar devrin durumunu bir görgü şahidinin ağzından aksettiren tarihî bir vesika olarak da kabul edilmektedir. Şiirleri Mahfel ve Osmanlı Tarih ve Edebiyatı adlı mecmualarda neşredilmiştir. Şair ve hattat Ebüssuudzâde Mehmed Suud Yavsî (ö. 1948), oğlu Resuhi Baykara’ya intikal eden şiir defterlerinden ve ayrıca neşredilmiş şiirlerinden derlediği manzumeleri Enfâs-ı Bâkî adı altında bir divan tertibiyle yazmış ve Fâtih Millet Kütüphanesi’ne vakfetmiştir (Ali Emîrî, Manzum, nr. 533/1).
BİBLİYOGRAFYA:
Mehmed Suud Yavsî, Enfâs-ı Bâkî, Millet Ktp., Ali Emîrî, Manzum, nr. 533/1, Mukaddime, s. 1-25; Mehmed Ziyâ, Yenikapı Mevlevîhânesi, İstanbul 1329, s. 264-272; Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye, İstanbul 1334, s. 140; Hüseyin Vassâf, Sefîne, V, vr. 213ª-217b; İbnülemin, Son Asır Türk Şairleri, s. 152-154; Ergun, Türk Şairleri, II, 728-731; Abdülbâki Gölpınarlı, Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik, İstanbul 1983, s. 177-178; Resuhi Baykara, “Birinci Harb-i Umumîde Mücahidîn-i Mevleviye Alayı”, Yeni Tarih Dünyası Mecmuası, sy. 3, İstanbul 1953, s. 106-108; R. Ekrem Koçu, “Baykarâ (Mehmed Abdülbâki)”, İst.A, IV, 2277-2278.
Nuri Özcan