BANDA ADALARI
Endonezya’da Selebes ile Yeni Gine adaları arasında yer alan volkanik adalar.
Başlıcaları Neira, Lonthor, Run, Ay ve Rosengain adını taşıyan bu küçük adalar, baharat yetişen yerler arasında büyük şöhret bulmuş ve milletlerarası ticarette çok tanınmışlardı. Banda adalarının ünü sadece Cavalı, Malaylı ve Çinli tüccarlar arasında ve Asya’da değil aynı zamanda Arap ve Venedikli tüccarlar vasıtasıyla Ortadoğu ve Avrupa’da da
yayılmıştı. Küçük hindistan cevizi ve kabuğundan elde edilen meys (mace) gibi önemli baharat türleri bu adalarda üretilir. Cavalılar VI. yüzyıldan beri hindistan cevizi karşılığında takas usulü ile yiyecek ve giyecek alışverişi yaparlardı. Çinli tüccarlar da değerli baharatla porselen değişimi yapmışlardır.
Portekizli denizci Vasco da Gama’nın Ümitburnu’ndan dolaşarak Hindistan’a ulaşan deniz yolunu keşfetmesinden kısa süre sonra Portekizliler, dünya baharat ticaretini tekellerine almak gayesiyle Malaya’da önemli bir ticaret merkezi olan Malaka’yı ele geçirdiler (1511). Kızıldeniz üzerinden Mısır ile Doğu Hint adaları arasında yapılan baharat ticareti bu yeni yolun keşfinden dolayı eski önemini kaybetti. Sömürgeciler baharat üreten Ternate, Tidore ve Ambonia adalarına ulaştılar ve oralarda ticarî merkezler kurdular. Portekizliler ticaret vasıtasıyla adalılardan baharat satın almalarına rağmen hiçbir zaman Banda adalarında bir üsse sahip olamadılar. Hollandalılar XVII. yüzyılın başında Doğu Hint adalarını sömürgeleştirdikleri zaman, Hollanda Doğu Hindistan Şirketi’nin filosu tehdit yoluyla ve bazan da anlaşmalarla Maluku (Moluccas), Ambon ve Banda ada gruplarındaki küçük hindistan cevizi, kara biber ve karanfil gibi baharat maddelerinin ticaretini denetimleri altına almayı başardılar. Banda adalarında oturanların ürettikleri baharatı diğer milletlerin tüccarlarına da satmaları Hollandalılar’ı kızdırdı ve bu yüzden 1621’de Banda adalarına karşı bir şiddet hareketine girişerek baharat ticaretini denetimleri altına almak gayesiyle 15.000 kişiyi katlettiler. Hollanda’nın Banda adalarında giriştiği bu katliam asırlarca üzüntü ile anılmıştır. İngiliz ve Fransızlar’ın küçük hindistan cevizi ağacının fidelerini kaçırmaya başladıkları 1800 yıllarından sonra meys ticareti azaldıysa da Hollandalılar 1620’lerden 1942’ye kadar Banda adalarında bu ticareti kontrolleri altında tuttular. II. Dünya Savaşı sırasında Japon orduları Maluku ve Banda ada grupları dahil Güneydoğu Asya adalarının tamamını işgal ettiler. Hollanda sömürge yönetiminin sona ermesi üzerine (1949) Banda adaları halkı Maluku adaları halkıyla beraber, bu bölgede kurulan Endonezya’dan ayrı bir cumhuriyet kurma isteğiyle isyana kalkıştılarsa da (1950) isyan bastırıldı ve bu adalar da Endonezya sınırları içinde kaldı.
Banda adaları, daha çok Creole Moluccan adıyla bilinen karışık bir kültüre sahiptir. Burada yaşayan 25.000 nüfus arasında müslümanlar bulunduğu gibi başka dinlere mensup olanlar da vardır. 350 yıldan fazla süren Hollanda sömürge idaresinden bugüne ulaşan Neira’daki Belgica ve Nassau kaleleri ile Lonthor adasındaki Hollandia Kalesi en önemli mimari eserlerdir.
BİBLİYOGRAFYA:
Kāmûsü’l-a‘lâm, II, 1222; Şahid Hüseyin Rezaki, Indonisya, Lahor 1974, s. 21-22; M. C. Ricklefs, A History of Modern Indonesia, London 1981, s. 21; D. G. E. Hall, A History of South-East Asia, London 1987, s. 325-328; A. W. Nieuwenhuis, “Banda Adaları”, İA, II, 301-302; C. C. Berg, “Banda Islands”, EI² (İng.), I, 1012.
Muhammad Abdul Jabbar Beg