BÂCE
باجة
Tunus’ta bir şehir.
Tunus şehrinin 100 km. kadar batısında ve burayı Cezayir’e bağlayan yol üzerinde bulunmaktadır. Geniş ve verimli bir araziye sahip olan çevresinde fazla buğday yetiştiğinden Bâcelkamh adıyla tanınmış ve Endülüs’teki Bâce (bugün Beja), Mısır’daki Bâcelfeyyûm ve yine Tunus’taki Bâcezzeyt ile Bâcelkadîme’den ayrılmıştır. Ziraî önemi dolayısıyla tarih boyunca daima dikkati çeken bir yer olmuştur. Kartaca şehri Vaga’nın bulunduğu yerde kurulan Bâce, VI. yüzyılda Bizans İmparatoru Justinianos tarafından yeniden imar edildi. VII. yüzyılda önce Emevîler’in İfrîkıyye valisi Züheyr b. Kays el-Belevî ve sonra Hassân b. Nu‘mân tarafından fethedildi ve Emevî ordusu için önemli stratejik bir merkez oldu. Bâce’nin eski surlarına dikkat çeken Ya‘kubî, Abbâsî ordusundan burada kalanların ve Arap olmayan diğer milletlerden bazı grupların bölgede yerleştiklerini belirterek kendi devrinde Bâce’nin büyük bir şehir olduğunu anlatır.
Ağlebîler zamanında (800-909) şehir Tunus’un kuzeybatısında önemli bir merkez haline geldi. Daha sonra Fâtımîler’in idaresi altına girdi ve 946’da Ebû Yezîd Mahled b. Keydâd en-Nükkerî kumandasındaki Berberî ordularının hücumuna uğrayarak yağmalandı; ancak ziraî üretimi sayesinde kısa zamanda gelişmesini tamamladı. XI. yüzyılda coğrafyacı Bekrî, Bâce’nin ziraata uygun verimli bir araziye sahip olduğunu, iktisadî hareketliliğini, hanlarının çokluğunu anlatmaktadır. O dönemde buradan Afrika’nın diğer taraflarına çok miktarda ziraî mahsül ihraç edilirdi. XI. yüzyılda Hilâlîler’den bir grubun idaresine giren Bâce, daha sonra sırasıyla Hammâdîler ve Hafsîler tarafından ele geçirildi. Afrikalı Leon (Hasan el-Vezzân), XVI. yüzyılın başlarında Bâce halkının sade bir hayat
sürdüğünü ve ziraattan kalan vakitlerinde dokumacılıkla uğraştığını kaydetmektedir.
Bölgenin Osmanlılar tarafından alınmasıyla (1534) Bâce de Tunus Beylerbeyiliği’nin idaresine girmiş oldu. XVII. yüzyılda Tunus Beylerbeyi Murad Paşa Bâce’de bir cami yaptırdı ve kurduğu bir vakıfla bu esere gelir tahsis etti. Hüseynîler devrinde Bâce’de Bardu adıyla bilinen bir kale inşa edildi ve daha sonra burası Kasrü’l-ma‘rûf olarak anıldı.
1831’de Fransa’nın Tunus’u işgal etmesi üzerine şehir Fransız yönetimine geçti. Bu dönemde teknolojik imkânlar sayesinde tarım alanında, hayvancılıkta ve madencilikte gelişmeler oldu.
Tarih boyunca Bâce’de pek çok âlim ve edip yetişmiş olup en tanınmışları Ebû Hafs Ömer b. Mahmûd el-Makkarî el-Bâcî (ö. 520/1126) Ebû Hafs Ömer b. Muhammed el-Bâcî (ö. 848/1444) ve Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed el-Bâcî’dir (ö. 1297/1880).
BİBLİYOGRAFYA:
Ya‘kubî, Kitâbü’l-Büldân, s. 101, 106; Bekrî, el-Mesâlik, s. 56; el-İstibsâr fî acâibi’l-emsâr (nşr. Sa‘d Zağlûl Abdülhamîd), Dârülbeyzâ 1985, s. 160-161; Yâkut, MuǾcemü’l-büldân, I, 314-315; İbn İzârî, el-Beyânü’l-mugrib (Kettânî), s. 128-134, 249, 271; Himyerî, er-Ravzü’l-mitâr, s. 75; İbn Ebû Dînâr, el-Mûnis fî ahbâri İfrîkıyye ve Tûnis (nşr. Muhammed Şemmâm), Tunus 1387/1967, s. 33, 58, 149, 235-236; el-Hulelü’s-sündüsiyye fi’l-ahbâri’t-Tûnisiyye, s. 518, 524; J. Despois, l’Afrique du Nord, Paris 1949, s. 277, 324, 373, 434, 475; L. L’Africain, Description de l’Afrique, Paris 1957, s. 374; Hasan Hüsni Abdülvehhâb, Varakatani’l-hadâreti’t-Tûnusiyye (nşr. Muhammed el-Arûsî), Tunus 1972, s. 3, 428-430; a.mlf., “Badja”, EI² (Fr.), I, 886-887.
İbrahim Harekât