AYAS PAŞA
(ö. 946/1539)
Osmanlı vezîriâzamı.
Avlonya yakınında Himera’da doğdu. Pençe*sinde ve mezar kitâbesinde baba adı Mehmed olarak geçer. Enderun’da yetiştikten sonra ağalıkla saraydan çıktı. Yeniçeri ağası olarak Yavuz Sultan Selim’in seferlerine katıldı ve büyük yararlıklar gösterdi. 1519’dan itibaren önce sancak beyi, sonra beyler beyi olarak hizmet gördü. Canbirdi Gazâlî’nin isyanının bastırılmasında Anadolu beyler beyi olarak bulundu, onun katli üzerine 1521’de Şam beyler beyiliğine getirildi. 1522’de Rumeli beyler beyi olarak Rodos Seferi’ne katıldıktan sonra ikinci vezir sıfatıyla Mısır’daki Hain Ahmed Paşa İsyanı’nın bastırılmasında görevlendirildi. Ancak yolda Ahmed Paşa’nın ölüm haberini alarak İstanbul’a geri döndü. Vezîriâzam Makbul İbrâhim Paşa Mısır idaresini düzenlemek için İstanbul’dan ayrılınca Ayas Paşa da sadâret kaymakamlığına getirildi. Kubbe veziri olarak Kanûnî’nin yanında 1526’da Mohaç, 1529’da Viyana, 1532’de Alman, 1534-1535’te Irakeyn seferlerine katıldı. İbrâhim Paşa’nın idamı üzerine de 15 Mart 1536’da vezîriâzamlığa getirildi.
3 yıl 4 ay kadar süren vezîriâzamlığı sırasında padişahla birlikte katıldığı Korfu (1537) ve Kara Boğdan (1538) seferlerinden başka, Hadım Süleyman Paşa’nın Hint Seferi (1538) ile Preveze Zaferi vuku buldu. Bunlardan Korfu Seferi sırasında kendisinin teşvikiyle Avlonya yöresindeki Arnavutlar itaat altına alındı ve bu bölgede Delvine sancağı kuruldu. Boğdan Seferi ise bu ülkedeki Osmanlı hâkimiyetinin kuvvetle yerleşmesine sebep oldu. Barbaros’un ve Süleyman Paşa’nın deniz harekâtı da Akdeniz ve Hint sularındaki Osmanlı nüfuzunu arttırdı.
Devlet adamı olarak pek fazla bir varlık gösterememekle birlikte dürüst, âdil ve mütevazi bir şahsiyete sahip olan Ayas Paşa, 26 Safer 946’da (13 Temmuz 1539) vebadan öldü. Türbesi Eyüp’tedir. Geride çok sayıda çocuğu kalmışsa da bunların önemli mevkilerde bulunmadıkları anlaşılmaktadır. Vize yakınındaki Saray’da bir külliye yaptırmış, buradaki camisi 1531’de tamamlanmıştır. Emlâkinin bulunduğu İstanbul Fındıklı üzerindeki semt kendi adını taşımaktadır.
BİBLİYOGRAFYA:
TSMA, nr. E 3164, 6375, 6916; İstanbul Şer‘iyye Sicilleri Arşivi, Evkaf-ı Hümâyun Mahkemesi, nr. 1; Celâlzâde, Tabakatü’l-memâlik, vr. 40b, 75b, 95b-96ª, 115ª, 116b, 129b, 195b, 200ª, 278b-287b; Âlî, Künhü’l-ahbâr, İÜ Ktp., TY, nr. 2290, vr. 242ª-b, 324ª-b vd.; Hadîkatü’l-vüzerâ, s. 27; Taceddin Topaç, Ayas Paşa’nın Hayatı (mezuniyet tezi, 1942), İÜ Ed.Fak., Tarih Semineri Kitaplığı, nr. 306; Bedrüddin Muhammed el-Gazzî, “Gazzî-Mekkî Seyahatnâmesi” (trc. Ekrem Kâmil), Tarih Semineri Dergisi, I/2, İstanbul 1937, s. 54; M. Cavid Baysun, “Ayas Paşa”, İA, II, 4347; V. J. Parry, “Ayas Pasha”, EI² (İng.), I, 779-780.
Bekir Kütükoğlu