ASHÂBÜ’t-TERCÎH
أصحاب الترجيح
Mezhep imam ve müctehidlerinin ortaya koydukları görüşlerin dayandığı delilleri değerlendirerek aynı konudaki farklı görüşler arasında tercih yapabilme gücüne sahip fıkıh âlimleri.
Bu gruptaki âlimler, İbn Kemal ve onu takip eden âlimlerin sınıflandırmasına göre fakihlerin beşinci tabakasını oluştururlar. Bu tabakaya mensup fakihler, delilleri incelemeye ve mukayeseye ehil olup bunlara bakarak mezhepte mevcut görüş ve rivayetlerden birini diğerine tercih etme gücüne sahiptirler. Bir mesele hakkında kendi mezhep imamlarının farklı görüşlerini değerlendirerek kendi zamanlarındaki şartlara, halkın ihtiyacına, örf ve âdete daha uygun olanını seçer ve ona göre fetva verirler. Bu âlimler görüşleri değerlendirip tercihte bulunurken bunlar hakkında “rivayet yönünden daha sahih”, “dirâyet bakımından daha vâzıh”, “kıyasa daha uygun”, “insanlar için en elverişlisi” ve “en ihtiyatlı olanı” gibi ifadelerle kendi fikirlerini belirtirler.
Ashâbü’t-tercîh ile ashâbü’t-tahrîc arasındaki fark çok azdır. Mezhebin usulüne göre delilleri değerlendirerek görüşler arasında tercih yapmak, mezhep imamlarının ele almadığı meselelerin hükmünü tahrîc etmekten daha kolay bir iş değildir. Nitekim bu iki tabakayı tek bir tabaka olarak kabul edenler bulunduğu gibi iki tabaka arasındaki bu yakınlık sebebiyle birçok âlimin tahrîc ehli mi, yoksa tercih ehli mi olduğu konusunda farklı değerlendirmeler yapılmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Kemal, Tabakatü’l-müctehidîn, Süleymaniye Ktp., Hamidiye, nr. 764; Köprülü, nr. 11/330; Ayasofya, nr. 4796, 4820; İbn Âbidîn, MecmûǾatü’r-resâǿil, İstanbul 1325, s. 11-12; Leknevî, en-NâfiǾu’l-kebîr, Haydarâbâd 1291, s. 3 vd.; a.mlf., el-Fevâǿidü’l-behiyye, s. 6-7; M. Seyyid Bey, Usûl-i Fıkıh, İstanbul 1333, I, 239 vd.; M. Ebû Zehre, Ebû Hanîfe, Kahire 1366/1947, s. 440 vd.; a.mlf., Usûlü’l-fıkh, Kahire 1377/1958, s. 309 vd.; Bilmen, Kamus, I, 314; Osman Keskioğlu, Fıkıh Tarihi ve İslâm Hukuku, Ankara 1969, s. 182-191.
M. Esat Kılıçer