AMR b. MA‘DÎKERİB
عمرو بن معدي كرب
Ebû Sevr Amr b. Ma‘dîkerib b. Abdillâh ez-Zübeydî (ö. 21/641-42)
Muhadramûn şairlerinden olan cengâver sahâbî.
Yemen’deki Mezhic kabilesinin Zübeyd koluna mensuptur. Câhiliye devrinde doğdu. Kabilesinin reisi idi. İslâm öncesi hayatı hakkında fazla bilgi bulunmamaktadır. Hz. Muhammed’in İslâmiyet’i yaydığını öğrenince, durumu araştırmak üzere kavminden, bazı kaynaklara göre Murâd kabilesinden on kişi ile beraber hicretin 10. yılında (631-32) Medine’ye geldi. Hz. Peygamber’le görüştükten sonra müslüman oldu. Medine’den dönerken yine kabilesinin reisi olarak kaldı. Ancak daha önce müslüman olan ve Zübeyd kabilesini de içine alan bölgeye vali tayin edilen Ferve b. Müseyk’e bağlandı.
Rivayete göre ikinci dereceden bir idareci olmak Amr’ın gücüne gittiği için, yalancı peygamberlerden Esved el-Ansî Yemen’i hâkimiyeti altına almaya çalıştığı sırada irtidad etti ve Esved tarafından Mezhic emirliğine tayin edildi. Fakat kısa bir süre sonra irtidad olaylarını bastırmak üzere Hz. Ebû Bekir tarafından gönderilen ordu kumandanı Muhâcir b. Ebû Ümeyye’ye teslim oldu. Halifenin huzuruna getirildiğinde suçunu itiraf etti. Tövbekâr olarak yeniden İslâmiyet’e döndü ve memleketine gitti. Daha sonra Medine’ye geldiğinde Hz. Ebû Bekir tarafından Suriye’nin fethinde görevlendirildi. Yermük Savaşı’nda (15/636) bulundu ve savaş sırasında bir gözünü kaybetti. Hz. Ömer devrinde Sa‘d b. Ebû Vakkas ile Irak fethine katıldı. Kadisiye Savaşı (16/637) öncesinde Hz. Ömer Sa‘d’e yazdığı mektupta, 2000 kişiye bedel iki kişi gönderdiğini haber verdikten sonra, onlarla istişare etmesini ve kendilerinden faydalanmasını tavsiye etmişti. Bunlardan biri Tuleyha b. Huveylid, diğeri Amr b. Ma‘dîkerib’di. Yiğitliğinden dolayı ona “Arap cengâveri” unvanı verilmişti. Kadisiye’de gösterdiği kahramanlık müslümanları kendisine hayran bıraktı. Nihâvend Savaşı’ndaki (21/641) hezimeti zafere çevirenlerin başında gelen Amr’ın bu savaşta aldığı yara bir türlü iyileşmedi. Rey’in Rûze kasabasında vefat etti ve Kirmanşah’a gömüldü (bk. Yâkut, III, 78). Kadisiye’de şehid düştüğüne dair rivayetler güvenilir olmaktan uzaktır. Son derece cesur ve zeki olan Amr, aynı zamanda gür bir sese sahipti. Öldüğü zaman 120 yaşlarındaydı.
Muhadramûn* şairleri arasında yer alan Amr b. Ma‘dîkerib’in şiirleri savaşa ve kabilesinin methine dairdir. Önce Ebû Amr eş-Şeybânî, daha sonra İbnü’l-A‘râbî ve Sükkerî tarafından III. (IX.) yüzyılda meydana getirilen divanını, İbn Hacer el-Askalânî IX. (XV.) yüzyılın ikinci yarısında, Abdülkadir el-Bağdâdî de şerhiyle birlikte XI. (XVII.) yüzyılın sonlarında görmüş olmalarına rağmen eser bilindiği kadarıyla günümüze ulaşmamıştır. Blachère tarafından derlenen şiirleri 225 beyit tutan on dokuz kasideden ibarettir. Daha sonra şairin çeşitli kaynaklarda bulunan şiirleri Iraklı edebiyatçı Hâşim et-Taân tarafından Dîvânü Amr b. MaǾdîkerib adıyla toplanarak Bağdat’ta yayımlanmıştır (1970). Mutâ‘ et-Tarâbîşî de taradığı 200 kadar kaynakta Amr b. Ma‘dîkerib’e nisbet edilen 600’den fazla beyit tesbit etmiş, ona ait olmayanları ayıklamak suretiyle 300 beytini Şiru Amr b. Madîkerib adıyla Dımaşk Mecmau’l-lugati’l-ǾArabiyye yayınları arasında neşretmiştir (1972; 1985). İbn Manzûr Lisânü’l-ǾArab’da onun otuz üç beytini örnek (şâhid) olarak kullanmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Hişâm, es-Sîre, IV, 230, 231; İbn Sa‘d, et-Tabakat, I, 328; V, 525, 526; İbn Kuteybe, eş-ŞiǾr ve’ş-şuǾarâǿ (Şâkir), s. 289-291; Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, el-Eganî, XV (nşr. Abdüsselâm M. Hârûn), Kahire, ts. (Dârü’l-Kütüb) → Beyrut, ts. (Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî), s. 208-245; İbn Abdülber, el-İstî‘âb, II, 520-523; Yâkut, MuǾcemü’l-büldân, III, 78; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gabe, IV, 273-275; İbn Kesîr, el-Bidâye, V, 71, 72; VII, 119-120; İbn Hacer, el-İsâbe (Bicâvî), IV, 686-693; Sezgin, GAS, II, 306-307; Kandehlevî, Hayâtü’s-sahâbe, Beyrut 1388/1968, I, 325; II, 48, 49, 162, 163; IV, 626; Yâsîn el-Eyyûbî, MuǾcemü’ş-şuǾarâ, Beyrut 1982, s. 305-306; Mustafa Fayda, İslâmiyet’in Güney Arabistan’a Yayılışı, Ankara 1982, s. 58-60, 115-118; Afîf Abdurrahman, MuǾcemü’ş-şuǾarâ, Beyrut 1403/1983, s. 254-255; R. Blachère, Târîhu’l-edebi’l-ǾArabî (trc. İbrâhim el-Kîlânî), Dımaşk 1404/1984, s. 314-315; Muhammed Abdülganî Hasan, “ŞiǾru Amr b. MaǾdîkerib ez-Zübeydî”, Mecelletü MaǾhedi’l-mahtûtâti’l-ǾArabiyye, XXIV/2, Kahire 1978, s. 339-345; Ch. Pellat, “ǾAmr b. MaǾdıkarib”, EI² (Fr.), I, 466.
H. Ahmet Sezikli