AMR b. EHTEM
عمرو بن الأهتم
Ebû Rib‘î (Ebû Nuaym) Amr b. el-Ehtem b. Sümeyy et-Temîmî el-Minkarî (ö. 57/677)
Şair sahâbî.
Hitabeti ve şairliğiyle meşhur soylu bir aileden gelen Amr’ın hayatı hakkında kaynaklarda fazla bilgi yoktur. Onunla ilgili olarak bilinenler, çeşitli olaylar ve şiirlerinden çıkarılabilen bilgilerden ibarettir. Babasının adının Sinan olduğu da söylenmektedir. Hicretin 9. yılında (630) henüz çocuk yaşta iken kabilesinden yetmiş-seksen kişilik bir heyetle Medine’ye geldi. Müslümanlar tarafından esir alınan Temîmliler’i kurtarmak ve İslâmiyet hakkında bilgi edinmek maksadıyla gelen heyet, devrin âdetine uyarak yanlarında hatip ve şairlerini de getirmişlerdi. Bunların İslâm şairleriyle karşılaşmasını istiyorlardı. Her ne kadar Hz. Peygamber böyle bir karşılaşmayı uygun görmemişse de Temîmliler’in ısrarı üzerine onların Zibrikan gibi meşhur şair ve hatipleriyle müslümanlardan Hassân b. Sâbit gibi şair sahâbîler atıştılar. Hz. Peygamber’e karşı kaba davranışları sebebiyle Peygamber’e nasıl hitap edileceğini öğreten âyetlerin (bk. el-Hucurât 49/2-5) nüzûlüne sebep olan Temîmliler İslâm şairlerinin üstünlüğünü kabul ederek müslüman oldular. Hz. Peygamber bol hediyeler vererek onları uğurladı.
Kabilesi içinde itibarı yüksek bir sahâbî olan Amr b. Ehtem son derece yakışıklı olduğu için kendisine “mükahhal” (sürmeli) de denirdi. Hz. Ömer’in huzurunda aynı kabileden Ahnef’le aralarında çekilen kura sonucu kabilesinin reisliği ona verilmiş, aynı gün rakibi ile aralarında geçen şiirli ve hitabeli atışmada da üstün gelmiştir (bk. İbn Abdürabbih, II, 64; İbn Nübâte, I, 150-154). Amr b. Ehtem Fars (İran) topraklarının fethini gerçekleştiren ve aralarında Temîmli askerlerin de bulunduğu ordu saflarında yer almış, zafer haberini de manzum ifadeleriyle Hz. Ömer’e o duyurmuştur (bk. Belâzürî, s. 379).
Amr, Câhiz’in de söylediği gibi hem şiir hem de hitabette başarılı olmuş sayılı kişilerdendir. Bir gün Hz. Peygamber’in huzurunda kendi kabilesinden şair Zibrikan’la birbirlerini tavsif etmeleri sırasında kullandığı sözler Resûlullah’ın, “Beyânın sihirli, şiirin de hikmetli olanı vardır” demesine vesile olmuştur.
Amr b. Ehtem şiirlerinde değişik konuları işlemiştir. Kendi soy ve aile şerefini anlatan, kabilesinin menkıbe ve zaferlerini dile getiren ve yer yer hamâsî özelliği olan şiirleri yanında, misafirperverliğin esasını ikramdan önce güler yüz ve tatlı dilin teşkil ettiğini belirten, zulmü yerip zalimi kınayan ve bazı nasihatlarını dile getiren beyitleri de vardır. Bu arada tabiat, gökyüzü, hayvan tasvirleri ve hiciv onun şiirinin değişik görüntüleridir.
Abdlkadir el-Bağdâdî Amr b. Ehtem’in divanını, faydalandığı ve seçmeler yaptığı kaynaklar arasında zikrediyorsa da (bk. Hizânetü’l-edeb, I, 21) bu divanın günümüze ulaşmadığı anlaşılmaktadır (bk. Sezgin, II, 199-200). Ancak başta el-Mufaddaliyyât olmak üzere muhtelif kaynaklarda yer alan 121 beyti Suûd Mahmûd Abdülcâbir tarafından neşredilmiştir (bk. Şirü’z-Zibrikan b. Bedr ve Amr b. el-Ehtem, s. 79-101).
BİBLİYOGRAFYA:
Vâkıdî, el-Megazî, III, 973-980; İbn Hişâm, es-Sîre, IV, 206-213; İbn Sa‘d, et-Tabakat, I, 294-295; II, 160-161; Halîfe b. Hayyât, et-Tabakat (Zekkâr), I, 102; Câhiz, el-Beyân ve’t-tebyîn, I, 36, 41, 235; İbn Kuteybe, eş-ŞiǾr ve’ş-şuǾarâǿ, II, 528-529; Belâzürî, Fütûĥ (Rıdvân), s. 379; İbn Abdürabbih, el-Ǿİkdü’l-ferîd, II, 6465; İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist, Kahire, ts. (Matbaatü’l-İstikame), s. 123; İbn Abdülber, el-İstî‘âb (nşr. Ali Muhammed el-Bicâvî), Kahire 1969, III, 1163-1165; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gabe, IV, 196; İbn Nübâte, Şerhu’l-Ǿuyûn (Safedî, el-Gaysü’l-münseccem içinde), Kahire 1305, I, 150-154; İbn Hacer, el-İsâbe (Bicâvî), IV, 604; Abdülkadir el-Bağdâdî, Hizânetü’l-edeb, I, 21; Blachère, Târîhu’l-edeb, s. 290; Sezgin, GAS, II, 199-200; Suûd Mahmûd Abdülcâbir, ŞiǾrü’z-Zibrikan b. Bedr ve Amr b. el-Ehtem, Beyrut 1404/1984, s. 59-101; A. J. Wensinck, “Amr”, İA, I, 412; a.mlf. # Ch. Pellat, “Amr b. al-Ahtam”, EI² (Fr.), I, 463-464.
Nuri Topaloğlu