ALMAN ÇEŞMESİ
İstanbul’da Sultanahmet Meydanı’nda XIX. yüzyıla ait çeşme.
Alman İmparatoru Kaiser II. Wilhelm’in 19 Kasım 1898’de Osmanlı Sultanı II. Abdülhamid’i ikinci ziyaretinin hâtırası olarak Bizans’ın vaktiyle hipodromu olan
eski Atmeydanı’nda inşa ettirilmiştir. Mimarı M. Spitta’dır. Söylentilere göre çeşmenin bütün parçaları Almanya’da hazırlanmış, daha sonra İstanbul’a getirilerek burada birleştirilmiştir. Kubbeyi taşıyan kemerlerin iç tarafında Mehmed İzzet Efendi’nin sülüs hattıyla ziyaret yılını (1316) gösteren, Ahmed Muhtar Efendi’nin sekiz beyitlik manzum tarihi yer almaktadır. Çeşmenin açılış töreni 27 Ocak 1901’de yapılmıştır. Su haznesinin ortasında bulunan tunç bir levha üzerine kabartma harflerle Almanca olarak, çeşmenin Kaiser II. Wilhelm’in 1898 yılı sonbaharında Osmanlılar’ın hükümdarını ziyaretinin “şükran hâtırası” olarak yaptırıldığı ifade edilmektedir.
Alman Çeşmesi çok değerli malzeme ile zengin bir biçimde yapılmış olmakla beraber Türk çeşme mimarisine aykırı bir görünüşte, tamamen Neo-Bizans üslûbunda inşa edilmiştir. Sekizgen biçiminde olup sekiz yeşil sütunun taşıdığı sekiz kemerin üstüne bakır kaplı bir kubbe oturur. Batı tarafından mermer merdivenle çıkılan bir dehliz, ortadaki mermer haznenin etrafını dolanır. Mermer kaidenin her bir yüzünde tunç oymaları olan musluklarla suların aktığı geniş yalaklar bulunmaktadır. Kubbenin iç sathı altın mozaiklerle kaplanmış, burada ayrıca dört madalyon içine II. Abdülhamid’in tuğrası, diğer dördünün içlerinde taçlı “W” markası ile “II” sayısı yine mozaikle işlenmiştir. Kemerlerin dış kenarları ile hazne etrafındaki dehlizin döşemesinde de yine mozaik süsleme vardır.
Çok değişik üslûbuna rağmen İstanbul’un yoğun tarihî eserlerinin arasında Sultanahmet Meydanı’na ayrı bir renk katan Alman Çeşmesi, aynı zamanda yakın tarihin bir hâtırasını yaşatması bakımından da ilgi çekici bir anıttır.
BİBLİYOGRAFYA:
İbnülemin, Son Hattatlar, s. 163-167; C. Gurlitt, Die Baukunst Konstantinopels, Berlin 1909-12, I, 90; İ. H. Konyalı, “Alman Çeşmesi”, Tarih Hazinesi, I/8, İstanbul 1951, s. 383-387; Reşat Ekrem Koçu, “Alman Çeşmesi”, İst.A, II, 727-728.
Semavi Eyice