AKREBÜ’l-MEVÂRİD

أقرب الموارد

Saîd el-Hûrî eş-Şertûnî (ö. 1912) tarafından hazırlanan Arapça sözlük.

Saîd b. Abdullah b. Mîhâîl hıristiyan bir aileye mensup olup 1849 yılında Lübnan’ın Şertun kasabasında doğdu. Tahsilini Amerikan okullarında tamamladı. Kardeşi Reşîd eş-Şertûnî gibi hayatı boyunca hıristiyan okullarında Arapça öğretmenliği yaptı. Çoğu edebî mahiyetteki eserlerinin en önemlisi olan Akrebü’l-mevârid’in tam adı Akrebü’l-mevârid fî fusahi’l-Arabiyye ve’ş-şevârid’dir. Şertûnî kaynak eserlerden faydalanmak suretiyle hazırladığı sözlükte Zemahşerî’nin Esâsü’l-belâga’sındaki tertibe uyarak kelimeleri, “hemze”den başlayıp “yâ”da bitirmek üzere köklerinin birinci, ikinci, üçüncü harflerine göre sıralamış ve müştaklarını da bu köklerin altında toplamıştır. Her maddeyi kendi arasında fiil, isim ve sıfat tertibinde düzenlemiş, sırasıyla önce mücerred fiilin mâzi, muzâri ve masdarının, sonra mezîd fiillerin, daha sonra da aynı kökten türeyen isimlerle sıfatların, yine mücerredden mezîde doğru gitmek suretiyle mâna ve kullanılışlarını vermiştir. Bu sözlük, tertip tekniği yönünden el-Müncid fi’l-luga’nın öncüsü sayılabilir. Ancak eserin kaynakları ile karşılaştırılarak yapılan bir araştırmada, kelimelerin izahında olduğu gibi sülâsi fiillerin babları ile isimlerin harekelerinde ve cemilerinin tesbitinde de birçok yanlışlığın yapıldığı örnekleriyle gösterilmiş, ayrıca örnek (şahit) olarak kullanılan şiirlerle bilhassa âyet ve hadislerin değiştirilerek nakledilmiş olduğuna dikkat çekilip yapılan tahrifler ortaya konmuştur (bk. Ahmed Rızâ, XXI/3-4, s. 118-125; XXI/5-6, s. 218-226; XXI/7-8, s. 317-328). Bu eserde olduğu gibi, özellikle âyet ve hadislerle ilgili tahrifler XIX. yüzyıldan itibaren hıristiyan Arap müellifler tarafından hazırlanan pek çok sözlükte görülmektedir.

Birincisi sözlük, ikincisi şahıslar ve ilmî terimler, üçüncüsü de ek olmak üzere üç bölüm halinde düşünülmüş olan Akrebü’l-mevârid’in yalnız birinci ve üçüncü bölümleri yazılıp 1889-1893 yılları arasında üç cilt halinde Beyrut’ta bastırılmıştır. Müellif ikinci kısmı yazamadan ölmüştür.

BİBLİYOGRAFYA:

Saîd el-Hûrî eş-Şertûnî, Akrebü’l-mevârid fî fusahi’l-Arabiyye ve’ş-şevârid, Beyrut 1889, I, 6; Serkîs, MuǾcem, I, 1112; Hediyyetü’l-ârifîn, I, 393; Brockelmann, GAL Suppl., II, 769; C. Zeydan, Âdâb, IV, 241; Hüseyin Nassâr, el-MuǾcemü’l-Arabî: neşetühû ve tetavvüruh, Kahire 1968, II, 716-722; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, IV, 226; Ziriklî, el-Alâm (Fethullah), III, 98; Ahmed Rızâ, “Akrebü’l-mevârid”, MMİADm., XXI/3-4 (1946), s. 118-125; XXI/5-6, s. 218-226; XXI/7-8, s. 317-328.

Hulûsi Kılıç