AKHAN
Denizli yakınında, Çivril yolu üzerinde XIII. yüzyıla ait kervansaray.
Goncalı Kervansaray veya Bozhan adlarıyla da anılan Akhan, birinci kitâbesine göre Sultan II. İzzeddin Keykâvus devrinde (1238-1278) Karasungur b. Abdullah tarafından Receb 650’de (Eylül 1252) yaptırılmaya başlanmış, ikinci kitâbedeki Cemâziyelâhir 652 (Temmuz-Ağustos 1254) tarihinde ise tamamlanmış olmalıdır. Bânisi Karasungur’un ismine Denizli’deki Ulucami (1247) ile Müftü Camii’nin tamir kitâbelerinde de (1249) rastlanır. Geçen yüzyıllarda Pococke, Arundell, Hamilton, Sarre gibi yabancı seyyahların seyahatnâmelerinde Akhan hakkında bilgi verilmektedir.
İki bölümden meydana gelen binanın önce öndeki avlulu bölümü yapılmış, sonra buna daha dar olan ikinci kısım eklenmiştir. Açık bir avlusu olan ilk bölümün sağında iki kat halinde beşik tonozlu odalar vardır. Bunlardan birinin hamam olduğu ve sol tarafta da yine benzeri odaların bulunduğu anlaşılmaktadır. Ön tarafta köşede yer alan ve avludan merdivenle çıkılan kubbeli küçük mekânın mescid olması mümkündür. Ön avludan geçilerek ulaşılan ikinci kısım ise her bir sırada üçer tane olmak üzere iki sıra pâye ile uzunlamasına üç sahna ayrılmıştır. Bu sahnların üstleri de beşik tonozlarla örtülüdür. Kervansarayın dışında üstteki kubbeli mekâna dışarıdan taş bir merdivenle çıkılan küçük bir yapı yer almaktadır. İ. Hakkı Uzunçarşılı bunun bir hamam olduğunu ileri sürmektedir. Ancak Akhan esasında bir ribât* olduğuna göre buranın bir türbe olması ihtimali de vardır.
Çok muntazam işlenmiş değişik renklerdeki taşlardan itinalı bir işçilikle inşa edilmiş hanın dış kaplaması birçok yerde dökülmüş, sadece iç dolgusu kalmıştır. Cephedeki taşların bir kısmı antik harabelerden devşirilerek tekrar kullanılmıştır. Dışarıya açılan avlu kapısı zengin kabartmalarla bezenmiştir. Bu süslemede yer alan svastikalı (gamalı haç) bir motifin arasındaki karelerde değişik hayvan kabartmaları dikkati çeker. İçerideki kapalı kısma açılan ikinci kapı ise daha sadedir. Avlu eyvanının kemer başlangıcında aslan başı biçiminde işlenmiş konsollar bulunmaktadır. Mescidin dış cephesi, iç duvarları ile kapısı ve kubbeye geçişi sağlayan pandantif de itinalı bir işçilikle meydana getirilmiştir.
BİBLİYOGRAFYA:
F. Sarre, Reise in Kleinasien, Berlin 1896, s. 11; Uzunçarşılı, Kitâbeler, İstanbul 1929, II, 192-196; F. Akçakoca Akça, Laodikya, Denizli 1937, s. 62-68; a.mlf., Küçük Denizli Tarihi, Denizli 1945, s. 26-31; Kurt Erdmann, Das Anatolische Karavansaray des 13. Jahrhunderts, Berlin 1961, II, 67-72; D. Ferrero, “II caravanseraglio di Ak Han presso Denizli”, Palladio, III-IV, Giuglio 1959, s. 1-16; Ataman Demir, “Anadolu Selçuk hanları: Akhan”, İlgi, sy. 57, İstanbul 1989, s. 9-13.
Semavi Eyice