AHSÎKESÎ
الأخسيكثي
Ebû Abdillâh Hüsâmüddîn Muhammed b. Muhammed b. Ömer el-Ahsîkesî (ö. 644/1246-47)
Hanefî fakihi.
Mâverâünnehir Hanefî fukahası arasında önemli bir yeri vardır ve özellikle fıkıh usulüne dair muhtasar eseriyle tanınmıştır. Hayatı hakkında fazla bilgi vermeyen kaynaklar, Muhammed b. Muhammed el-Îdî el-Buhârî ve Muhammed b. Ömer en-Nevcâbâzî’nin (Nevhâbâzî-Nûcâbâzî) kendisinden fıkıh tahsil ettiklerini kaydederler.
Hüsâmeddin el-Ahsîkesî’nin fıkıh usulüne dair el-Münteħab fî uśûli’l-meźheb adlı eseri, lakabına nisbetle el-Münteħabü’l-Ĥüsâmî adıyla meşhur olmuştur. Birçok yazma nüshası bulunan eser defalarca basılmıştır (Leknev 1877; M. Fâiz Gankûhî’nin et-TaǾlîķu’l-ĥâmî adlı şerhiyle, Leknev 1317; Mevlevî Muhammed İbrâhim’in hâşiyesiyle, Leknev 1318, 1324; Nizâmeddin el-Kureşî’nin şerhi en-Nižâmî ile, Dehli 1907; Ahmed b. Abdülhak ed-Dihlevî’nin en-Nâmî adlı şerhiyle, Dehli 1326). Fukaha arasında kabul görerek elden ele dolaşan bu derli toplu ve özlü eser, tanınmış bazı Hanefî âlimleri tarafından da şerhedilmiştir. Sayıları onu aşan bu şerhler arasında başlıcaları şunlardır: Hüseyin es-Siğnâkı’nin el-Vâfî; Abdülazîz el-Buhârî’nin Ġāyetü’t-taĥkīķ (et-Taĥķīķ, veya Şerĥu’l-Münteħabi’l-Ĥüsâmî); Emîr Kâtib el-İtkānî’nin et-Tebyîn ve Hâfızüddin en-Nesefî’nin şerhi. Bunlardan Abdülazîz el-Buhârî’nin şerhi basılmış olup (Leknev 1871, 1876) diğerleri yazma halindedir. Emîr Kâtib’in şerhi Sâbır Nâsır Mustafa Osman, Nesefî’nin şerhi de Salim Öğüt tarafından edisyon kritiği yapılarak neşre hazırlanmıştır (bk. bibl.).
Ahsîkesî’nin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: Miftâĥu’l-uśûl, Ġāyetü’t-taĥķīķ, Dekāǿiķu’l-uśûl ve’t-tebyîn.
BİBLİYOGRAFYA:
Kureşî, el-Cevâhirü’l-muđiyye, Haydarâbâd 1332, II, 120; İbn Kutluboğa, Tâcü’t-terâcim, Bağdat 1962, s. 57; Taşköprizâde, Mevzûâtü’l-ulûm, I, 635, 640, 729; Keşfü’ž-žunûn, II, 1848-1849; Leknevî, el-Fevâǿidü’l-behiyye, s. 188; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 123; Serkîs, MuǾcem, I, 406, 538; Brockelmann, GAL, I, 474; Suppl., I, 654; Ziriklî, el-AǾlâm, VII, 255-256; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, XI, 253; Sâbır Nâsır Mustafa Osman, et-Tebyîn li-Ķıvâmiddîn Emîr Kâtib el-İtķānî (doktora tezi, 1400/1980), Ezher Üniversitesi; Salim Öğüt, Şerĥu Ĥâfižiddîn en-Nesefî li-Kitâbi’l-Münteħab fî uśûli’l-meźheb (doktora tezi, 1408/1988), Mekke Ümmülkurâ Üniversitesi, s. 8-17; B. Spuler, “Akhsīkath”, EI² (İng.), I, 330.
Mustafa Uzunpostalcı