AHMED el-MENÎNÎ
أحمد المنيني
Ebü’n-Necâh Şihâbüddîn Ahmed b. Ali Ömer el-Menînî el-Osmânî (ö. 1172/1759)
Osmanlı âlimi, tarihçi, edip ve muhaddis.
6 Mart 1678’de Şam köylerinden Menîn’de doğdu. Şam bölgesinin tanınmış bir ulemâ ailesine mensuptur. Trablusşam’ın Birkail köyünden olan babası, önce Şam’da Sâlihiyye’ye, daha sonra 1636’da Menîn köyüne yerleşmiş âlim bir kimse idi. İlk tahsilini bu köyde yapan Menînî, on üç yaşlarında Şam’da bulunan kardeşinin yanına gitti ve orada tahsiline devam etti. Aralarında Ebü’l-Mevâhib el-Hanbelî ve Abdülganî en-Nablusî gibi tanınmış âlimlerin de bulunduğu birçok hocadan ders aldı. Şam’ın önde gelen mutasavvıfları vasıtasıyla Nakşibendî, Kadirî ve Halvetî tarikatlarına intisap etti. Başta Emevî Camii olmak üzere birçok medresede müderrislik yaptı, edebiyat ve şiirle de meşgul oldu. Emevî Camii’nde Beyzâvî Tefsiri ve Sahîh-î Buhârî’nin yanı sıra çeşitli dersler okuttu. Aralarında Silkü’d-dürer müellifi Murâdî’nin babası Ali b. Muhammed el-Murâdî’nin de bulunduğu birçok talebe yetiştirdi. İki defa İstanbul’a giden Menînî, Târîh-i Utbî adıyla bilinen Sîretü’l-Yemînî’ye yazdığı şerh dolayısıyla İstanbul’da büyük ilgi gördü ve kendisine Süleymaniye müderrisliği pâyesi verildi. Ayrıca Şam Sümeysâtiyye ve Umeriyye medreseleri mütevelliliği ile Emevî Camii hatipliğini de yapan Menînî, 17 Şubat 1759’da Şam’da öldü.
Menînî’nin en önemli eseri, Utbî’nin Gazneli Sultanı Yemînüddevle Mahmûd b. Sebük Tegin devrine ait Sîretü’l-Yemînî (et-Târîhu’l-Yemînî) adlı tarihine yazdığı iki ciltlik şerhtir (Kahire 1286). el-İlâm bi-fezâili’ş-Şâm adlı diğer eseri ise yazma halindedir. el-İlâm Şerif Mehmed Efendi tarafından Türkçe’ye tercüme edilmiştir. Bahâeddin el-Âmilî’nin Vesîletü’l-fevz ve’l-emân fî medhi sâhibi’z-zamân isimli Mehdî hakkındaki kasidesine yaptığı şerh, Âmilî’nin el-Keşkûl adlı eseriyle birlikte basılmıştır (Bulak 1288, Kahire 1305). Ayrıca, el-Kavlü’s-sedîd fî muttasıli’l-esânîd (hocalarının isnadlarını verdiği eseri); Şerhu’s-sadr bi-şerhi urcûzeti istinzâli’n-nasr bi’t-tevessül li-ehli Bedr (Kahire 1281); Şerhu Câhiliyyeti’l-kader bi-esmâi ashâbi seyyidi’l-melâiketi ve’l-beşer; Mevâhibü’l-mücîb fî hasâisi’l-habîb ve bunun şerhi Fethu’l-karîb; Dîvân ve diğer bazı manzum eserleri ile İdâetü’d-derârî fî Şerhi Sahîhi’l-Buhârî adlı eksik bir Buhârî şerhi vardır.
BİBLİYOGRAFYA:
Murâdî, Silkü’d-dürer, Bulak 1301, I, 133-145; İsmet, Tekmiletü’ş-Şakaik, s. 30-31, 70; Serkîs, MuǾcem, II, 1305, 1311, 1808; Brockelmann, GAL, II, 364, 547; Suppl., II, 391-392, 596; Ziriklî, el-Alâm, I, 175; Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-fehâris, II, 979; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, II, 15-16; Babinger (Üçok), s. 318.
DİA