AHÎ ELVAN CAMİİ
Ankara’da Koyunpazarı semtinde XIV. yüzyıla ait cami.
Caminin inşa kitâbesi olmamakla beraber minberde görülen kitâbelerden tarihçesi hakkında bilgi edinilmektedir. Bu yazılardan birinde caminin Nizâmeddin Zehrab soyundan Hacı Elvan b. Mehmed Bey tarafından yaptırıldığı bildirilmektedir. Hacı Elvan b. Mehmed’in XIV. yüzyıl sonlarında yaşadığı bilindiğine göre cami de o sıralarda yapılmış olmalıdır. Yine minberindeki diğer bir kitâbeden 816 (1413-14) yılında I. Mehmed Çelebi tarafından “tecdid ve tamir olunduğu” öğreniliyor. Bazılarına göre bu tamirde caminin sol tarafından bir sahn kaldırılarak bina daraltılmıştır; E. Hakkı Ayverdi ise aksi görüştedir. Cami son yıllarda da büyük ölçüde tamir görmüştür.
Ahî Elvan Camii, dış mimarisi bakımından son derece sade ve gösterişsiz, üstü düz dam ile örtülü bir yapıdır. Duvarların alt kısımları taştan, yukarıları kerpiçtendir. Haremi dikdörtgen biçiminde olup her bir sırada dörder olmak üzere üç sıra ahşap direkle uzunlamasına dört sahna ayrılmıştır. Direklerin üstündeki mermer başlıklar Roma ve Bizans harabelerinden devşirilmiştir. Tavan ahşap konsollar ve kirişlerle yapılmış, ayrıca yine ahşaptan mahfiller inşa edilmiştir. Mihrap binanın tam ekseni üstünde olmadığından bir sahnın kaldırılmış olması ihtimali kuvvet kazanmaktadır.
Ahî Elvan Camii’nin sanat bakımından en zengin kısımları mihrabı, minberi ve pencere kanatlarıdır. Bu Ûsonuncular bugün yerlerinde yoktur. Mihrap stalaktitli nişli, tamamen alçı kabartma tezyinatla kaplanmıştır. Ahşap minber ise, ağaç işçiliğinin güzel ve değerli örneklerinden sayılır. Minberin bazı parçaları kaybolmuş, kapı kanatları da Ankara Etnografya Müzesi’ne taşınmıştır. Bu kanatlara caminin bânisi ve tamiri hakkındaki kitâbeler işlenmiş, minberin sol korkuluğuna da ustası Harputlu Mehmed b. Bayezid adı yazılmıştır. Ahî Elvan Camii, gerek plan ve mimarisi, gerekse içindeki ahşap aksam bakımından Ahî Şerafeddin Camii’nin çok yakın bir benzeridir.
BİBLİYOGRAFYA:
Mübârek Galib, Ankara Mescidleri ve Camileri, İstanbul 1341, s. 34; a.mlf., Ankara II: Kitabeler, İstanbul 1928, s. 24; E. Mamboury, Ankara Guide Touristique (baskı yeri yok), 1933, s. 216-218; E. Hakkı Ayverdi, Osmanlı Mimarisinin İlk Devri, İstanbul 1966, s. 219; Gönül Öney, Ankara’da Türk Devri Yapıları, Ankara 1971, s. 25-29; K. Otto-Dorn, “Seldschukische Holz Säulenmoscheen in Kleinasien”, Aus der Welt des Islam: Festschrift für E. Kühnel, Berlin 1959, s. 69-71; M. Zeki Oral, “Anadolu’da Sanat Değeri Olan Ahşap Minberler, Kitabeleri ve Tarihçeleri”, VD, V (1962), s. 72-73.
Semavi Eyice