AHFEŞ

الأخفش

Bazı Arap dili âlimlerinin lakabı.

Hafeş kökünden türetilerek “iyi göremeyen küçük gözlü kimse” veya “gece görüp gündüz göremeyen kimse” anlamında kullanılan ahfeş, gözlerindeki bir görme bozukluğu sebebiyle ondan fazla âlime lakap olarak verilmiştir. Hemen hepsinin müşterek özelliği Arap dil âlimi olmalarıdır. Ahfeşler’in en meşhurları el-Ekber, el-Evsat ve el-Asgar sıfatlarıyla tanınanlardır. Mutlak olarak Ahfeş denince, yaygın şöhretinden dolayı hatıra ilk gelen Ahfeş el-Evsat olmakla birlikte, yine de Ahfeşler’in çeşitli kaynaklarda birbirine karıştırıldıkları görülmektedir. Süyûtî’nin adlarını verdiği (bk. Bugyetü’l-vu‘ât, II, 389; el-Müzhir, II, 454) diğer Ahfeşler (ehâfîş) ise şunlardır:

Garîbü’l-Muvattaf müellifi Ebû Abdullah Ahmed b. İmrân b. Sellâme el-Elhânî (ö. 250/864’ten önce), kıraat âlimi olarak da bilinen Ebû Abdullah Hârûn b. Mûsâ b. Şerîk ed-Dımaşkı (ö. 292/904), Asmaî’nin talebelerinden Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed el-Bağdâdî (III. yüzyıl), İbn Cinnî’nin hocalarından Talîlü’l-kırâât müellifi Ahmed b. Muhammed el-Mevsılî (IV. yüzyıl), İbn Abdülberr’in hocalarından Ebü’l-Asbağ Abdülazîz b. Ahmed el-Endelüsî (ö. 389/999’dan sonra), şair Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed el-İdrîsî (ö. 450/1058’den sonra), aruz âlimi Ebü’l-Kasım Halef b. Ömer el-Yeşkürî el-Belensî (ö. 460/1068’den sonra) ve Ebü’l-Hasan Ali b. İsmâil b. Recâ el-Fâtımî. Ayrıca, Ahfeş diye anılan hadis râvilerinden Hüseyin b. Muâz b. Harb el-Hacebî (ö. 277/890-91) (bk. İbn Hacer, II, 313-314), Ebû Bekir Muhammed b. Halîl el-Ahfeş es-Sagır ed-Dımaşkı (ö. 360/970-71’den sonra) (bk. İbnü’l-Cezerî, II, 138) ve devrinin zâhidi, Arap dili ve fıkıh usulü âlimi Salâh b. Hüseyin b. Yahyâ el-Ahfeş es-San‘ânî’yi de (ö. 1142/1729-30) (bk. Şevkânî, I, 296-297) zikretmek gerekir.


BİBLİYOGRAFYA:

İbnü’l-Cezerî, Gayetü’n-nihâye (nşr. G. Bergstraesser), Kahire 1351-52/1932-33 → Beyrut, ts. (Dârü’l-Kütübi’l-ilmiyye), II, 138; İbn Hacer, Lisânü’l-Mîzân, Haydarâbâd 1329-31 → Beyrut 1390/1971, II, 313-314; Tehzîbü’l-luga, “hfş” md.; Süyûtî, Bugyetü’l-vuât (nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl), Kahire 1384/1964 → Beyrut 1399/1979, II, 389; a.mlf., el-Müzhir (nşr. M. Ahmed Câde’lmevlâ v.dğr.), Kahire, ts. (Dâru İhyâi’l-kütübi’l-Arabî), II, 454; Şevkânî, el-Bedrü’t-tâli, Kahire 1348 → Beyrut, ts. (Dârü’l-Ma‘rife), I, 296-297; Mahmûd Hüsnî Mahmûd, “Min mevâzıı’l-halt beyne’l-Ehâfîş en-nuhât”, MMLAÜr., sy. 17-18 (1402-1403/1982), s. 35-54; C. Brockelmann - Ch. Pellat, “al-Akhfash”, EI² (Fr.), I, 331.

M. Yaşar Kandemir