AHDARÎ

الأخضري

Ebû Zeyd Abdurrahmân b. Seyyidî Muhammed es-Sagır el-Ahdarî el-Bentiyûsî (ö. 983/1575-76)

Mantık, matematik, astronomi gibi çeşitli ilimlerle ilgili manzum eserleri bulunan Cezayirli müellif.

Hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. 918 (1512-13) yılında doğduğu tahmin edilmektedir. Cezayir’in Biskire (Biskra) şehrinde vefat etmiştir. Kabri, şehrin güneybatısında bulunan Bentiyus’taki zâviyede olup türbesi halen ziyaret edilmektedir.

Ahdarî daha çok farklı konulara ait manzum eserleriyle ve bunlara kendisinin veya başkalarının yazdığı şerhlerle tanınmaktadır. Onun günümüze intikal eden veya kaynaklarda kendisine nisbet edilen eserlerini şöyle sıralamak mümkündür: 1. es-Süllemü’l-mürevnak fî ilmi’l-mantık. En meşhur eseri olan bu kaside, XIII. yüzyılın büyük mantıkçısı Esîrüddin el-Ebherî’ye ait Îsâgucî adlı kitabın manzum şeklidir. Yaygın bir şöhrete sahip bulunan ve Osmanlı medreselerinde ders kitabı olarak okutulan es-Süllem’e ilk şerhi yine Ahdarî yazmıştır. Daha sonra üzerinde pek çok çalışma yapılan kasidenin en meşhur şerhi, Demenhûrî tarafından yazılmış olan Îzâhu’l-mübhem min meâni’s-Süllem’dir. Osmanlı âlimlerinden Rifat Efendi tarafından Vesîletü’l-îkan adıyla yapılmış bir Türkçe tercüme ve şerhi de bulunan eser, gerek müstakil olarak gerekse şerhleriyle birlikte birçok defa basılmıştır. es-Süllem’in Fransızca tercümesi de neşredilmiştir (J. D. Luciani, Le Soullam, Cezayir 1921). 2. el-Cevherü’l-meknûn fî (sadefi) selâseti fünûn. Sekkâkî’nin Miftâhu’l-ulûm’unun özeti olan Celâleddîn-i Kazvînî’ye ait Telhîsü’l-Miftâh, adlı eserin manzum şeklidir. Eser Ahdarî, Demenhûrî, İbrâhim ez-Zebîdî ve Abdullah b. Abdullah el-İzzî tarafından şerhedilmiştir. İsmâil Paşa, şerhlerden biri olan Hilyetü’l-lübbi’l-masûn’un Ahdarî tarafından yapıldığını belirtir (bk. Îzâhu’l-meknûn, I, 384, 421; Hediyyetü’l-ârifîn, I, 547). Brockelmann ise aynı şerhin Demenhûrî’ye ait olduğunu kaydeder (bk. GAL, II, 488; Suppl., II, 706; krş. Serkîs, Mu‘cem, I, 407). Eserin değişik baskıları vardır (1. bs., Kahire 1290). 3. Nazmü’s-sirâc fî ilmi’l-felek. Astronomi ile ilgili manzum bir eser olup Sahnûn b. Osman el-Venşerîsî tarafından Müfîdü’l-muhtâc adıyla şerhedilmiştir (bk. GAL Suppl., II, 706; Serkîs, Mu‘cem, I, 407). 4. ed-Dürretü’l-beyzâ fî ahseni’l-fünûn ve’l-eşyâ. Hesap ilmi ve ferâize dair bir manzumedir. Muhammed b. İbrâhim Fetâte’nin şerhi ile birlikte basılmıştır (Kahire 1309). 5. el-Muhtasar fi’l-ibâdât (Cezayir 1324). Mâlikî fıkhına göre yazılmış bir ilmihaldir, Muhtasarü’l-Ahdarî olarak da bilinir. Brockelmann’ın Şurûtu’s-salât olarak zikrettiği eser bu olmalıdır. 6. Muvassılü’t-tullâb ilâ kavâidi’l-irâb. Gramerle ilgili bir eserdir (bk. GAL Suppl., II, 706). 7. Esmâullahi’l-hüsnâ. Bu eseri Ahdarî’ye nisbet eden bazı kaynaklar eser ve nüshaları hakkında bilgi vermemektedir.

BİBLİYOGRAFYA:

Keşfü’z-zunûn, I, 738; II, 998; Hediyyetü’l-ârifîn, I, 546-547; Îzâhu’l-meknûn, I, 384, 421, 456; Brockelmann, GAL, II, 488; Suppl., II, 705-706; a.mlf., “Ahdarî”, İA, I, 156; Serkîs, Mu‘cem, I, 406-407; Ziriklî, el-A‘lâm, Kahire 1373-78/1954-59, IV, 108; Kehhâle, Mu‘cemü’l-müellifîn, Dımaşk 1376-80/1957-61 → Beyrut, ts. (Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî), V, 187-188; Hıfnâvî, Tarîfü’l-halef bi-ricâli’s-selef, Beyrut 1402/1982, I, 67; J. Schacht, “al-Akhdarı”, EI² (İng.), I, 321.

Naci Bolay