ABDÜLMELİK b. NÛH b. MANSÛR
عبد الملك بن نوح بن منصور
Ebü’l-Fevâris Abdülmelik b. Nûh b. Mansûr (ö. 389/999’dan sonra)
Sâmânî hükümdarı (Şubat 999-Ekim 999).
Sâmânîler’in son yıllarında Türk kumandanları çıkardıkları iç karışıklıklarla devleti sarsmaya başlamışlardı. Sâmânî Hükümdarı Ebü’l-Hâris Mansûr b. Nûh 992 yılında Karahanlı Buğra Han Hârûn ve haleflerinin saldırılarına uğradı. Ayrıca Türk Emîri Fâik Hassa, Vezir Ebü’l-Muzaffer Muhammed, Begtüzün ve Gazneli Mahmud’un faaliyetlerini de kontrol altına alamadı. İki müttefik, Fâik ile Begtüzün, Gazneli Mahmud’a karşı kendilerini desteklemeyen Ebü’l-Hâris Mansûr’u tahtan indirerek gözlerine mil çektirdiler ve küçük kardeşi Abdülmelik b. Nûh’u Sâmânî tahtına çıkardılar (Safer 389/Şubat 999). Bunun üzerine Gazneli Mahmud, Fâik ve Begtüzün’e karşı harekete geçti; bu sırada Abdülmelik b. Nûh da onların yanındaydı. Meydana gelen çetin bir savaştan sonra Sâmânî kuvvetleri mağlûp oldu, Abdülmelik ile Fâik Buhara’ya çekildiler. Sultan Mahmud Horasan’ı istilâ edip Fâik, Begtüzün ve Abdülmelik’i Mâverâünnehir’e sürdü. Karahanlı İlig Han Nasr da 23 Ekim 999’da Buhara’yı işgal ederek Sâmânîler’in Mâverâünnehir’deki hâkimiyetine son verdi. Yanında bulunan az sayıdaki kuvvetle ne yapacağını şaşıran Abdülmelik b. Nûh kaçıp saklandıysa da İlig Han hükümet sarayına girdi ve Abdülmelik’i yakalayarak hânedanın diğer üyeleri Ebü’l-Hâris Mansûr, kardeşleri Ebû İbrâhim İsmâil ve Ebû Ya‘kub ile birlikte Özkent’e sürüp orada hapsettirdi. Abdülmelik Özkent’te öldü. Böylece toprakları Gazneliler ve Karahanlılar tarafından paylaşılan Sâmânîler Devleti de son bulmuş oldu. Ebü’l-Hâris ile İsmâil el-Müntasır devleti yeniden kurmak için beş yıl daha mücadele ettiler; fakat hiçbir sonuç elde edemediler.
BİBLİYOGRAFYA:
Beyhaki, Târîħ, Tahran 1324, s. 64; İbnü’l-Esîr, el-Kâmil (nşr. C. J. Tornberg), Leiden 185176 → Beyrut 1385-86/1965-66, VIII, 507, 535; IX, 145-146, 148-149; Hamdullah-i Müstevfî, Târîh-i Güzîde (nşr. E. G. Browne), London 1910, s. 391, 394; İbn Haldûn, el-İber, Bulak 1284 → Beyrut 1399/1979, IV, 358-359; E. de Zambaur Manuel de Généalogie et de Chronologie Pour l’Histoire de l’Islam, Hannover 1927, s. 202-203; Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, İstanbul 1927, s. 176-178; Muhammed Nâzım, The Life and Times of Sultan Mahmud of Ghazna, Cambridge 1931, s. 43-45, 60-61, 140-164, 168, 183; W. Barthold, Türkistan (haz. H. Dursun Yıldız), İstanbul 1981, s. 338-339; Hasan İbrahim Hasan, İslâm Tarihi (trc. İsmail Yiğit v.dğr.), İstanbul 1985, III, 454-455; V. F. Büchner, “Sâmânîler”, İA, X, 142; C. E. Bosworth, “Abd al-Malek b. Nuh”, EIr., I, 127-128.
Abdülkerim Özaydın