ABDULLAH NEDİM
عبد الله نديم
Abdullah b. Misbâh b. İbrâhîm (ö. 1314/1896)
Mısırlı hatip, gazeteci ve şair.
Nedîm lakabıyla şöhret bulan Abdullah, 1261’de (1845) İskenderiye’de doğdu. Burada Ezher’in küçük bir örneği olan Şeyh İbrâhim Paşa Camii Medresesi’nde dil, edebiyat ve dinî ilimler tahsiline başladı. Bir müddet sonra medresenin öğretim tarzı hoşuna gitmediği için tahsili bıraktı. Kahire’ye giderek Hidiv İsmâil’in annesinin oturduğu el-Kasrü’l-âlî’de telgrafçı olarak çalıştı. Boş zamanlarında bir yandan Ezher’deki dersleri takip etmek, bir yandan da Cemâleddîn-i Efganî ve Mahmud Sâmî el-Bârûdî gibi âlim ve ediplerin meclislerinde bulunmak suretiyle kendisini yetiştirdi. Telgrafçılığı bırakarak bir süre Kahire’den ayrıldıysa da yapmaya çalıştığı değişik işlerde başarılı olamadı. el-Cem‘iyyetü’l-hayriyyetü’l-İslâmiyye adında bir dernek kurarak birtakım sosyal faaliyetlere girişti. Önce fakir ve kimsesiz çocuklar için bir okul açtı. Kendisinin de müdür ve öğretmen olarak görev yaptığı bu okulda öğrencilerini bilhassa edebiyat, kompozisyon ve hitabet konularında yetiştirmeye çalıştı. Özellikle siyasî hitabetin Mısır’da canlanması için büyük gayretler sarfetti. Bir taraftan da Mısır’da yabancılara karşı duyulan hayranlığı tenkit etmek üzere yazdığı el-Arab ve el-Vatan piyeslerini öğrencileriyle sahneye koydu. Dernekte ortaya çıkan bazı anlaşmazlıklar sebebiyle kurduğu okulu terkederek gazeteciliğe başladı. 1881’de cemiyetteki sosyal ve siyasî hataları dile getirmek üzere ciddi-mizahî mahiyetteki et-Tenkît ve’t-tebkît (التنكيت والتبكيت) adlı haftalık gazeteyi çıkardı. Bu sırada bir siyasî darbe hazırlığı içinde olan Urâbî Paşa taraftarlarıyla birleşerek hitabe ve yazılarıyla onları destekledi. Gazetenin adını da et-Tâif olarak değiştirdi. Yazılarında sosyal ve siyasî reformlar yapılması, Osmanlılar’ın, İngiliz ve Fransızlar’ın Mısır’a müdahale etmemesi, Mısırlılar’ın birleşip yabancıları ülkeden atması konularını işledi. Urâbî Paşa ayaklanması başarısızlıkla sonuçlanınca, ayaklanmaya katılanlarla birlikte Abdullah Nedim’in de tutuklanması için emir çıktı; onu yakalayanlara veya bulunduğu yeri haber verenlere ödül verileceği vaad edildi. Fakat Abdullah Nedim, büyük sıkıntı ve mahrumiyetlere katlanarak on yıl süreyle saklanmayı başardı, ancak 1891 yılında bir ihbar üzerine yakalandı. Mısır dışına çıkmak şartıyla Hidiv Tevfik tarafından affedilince Filistin’in Yafa şehrine yerleşti. Abbas Paşa’nın hidiv olması üzerine ülkeye dönmesine izin verildi. Mısır’a gelerek 1892’de el-Üstâź isimli haftalık gazeteyi çıkardı; fakat bir müddet sonra aşırı tenkitleri sebebiyle gazetesi kapatıldı, kendisi de Yafa’ya sürüldü; gazetelerde Mısır’ın politikası ile ilgili bir şey yazması da yasaklandı. Bir müddet sonra affedilerek İskenderiye’ye döndü. Burada Gazi Ahmed Muhtar Paşa ile tanıştı. Paşa bir tavsiye mektubu ile onu İstanbul’a gönderdi, orada matbûat müfettişliğine tayin edildi. İstanbul’da sıcak bir ilgi gören Abdullah Nedim, daha önce buraya gelmiş olan Cemâleddîn-i Efganî ile sık sık görüştü. 11 Ekim 1896’da İstanbul’da öldü. Devlet ricali ve Cemâleddîn-i Efganî’nin de katıldığı kalabalık bir cenaze töreni ile Beşiktaş’taki Yahya Efendi Mezarlığı’na defnedildi.
Abdullah Nedim yazılarında, hitabe ve şiirlerinde genellikle edebî sanatları yoğun bir şekilde kullanmıştır. İsmâil Paşa, onun çeşitli konularda yüzden fazla kitabı ve risâlesi bulunduğunu söyleyerek bunlardan yirmi altısının adını vermektedir (bk. Hediyyetü’l-‘ârifîn, I, 492). Basılmış eserleri şunlardır: 1. Kâne ve yekûnü. Çeşitli konulara dair makalelerinden oluşan bu eser 1892’de Mısır’da basılmıştır. 2. Sülâfetü’n-nedîm fî Müntehabâti’s-Seyyid Abdullah Nedîm. Kardeşi Abdülfettah ile dostu Mahmud Efendi Vâsıf tarafından edebî yazı, şiir ve hitabelerinden seçilerek hazırlanan bu eserin birinci cüzü 1897’de, ikinci cüzü de 1901 ve 1914’te Mısır’da neşredilmiştir. 3. Makalât. Millî, edebî ve felsefî makalelerini ihtiva etmektedir (Mısır 1327). 4. el-Mesâmîr. Abdullah Nedim İstanbul’da iken, II. Abdülhamid’in şeyhi Ebü’l-Hüdâ es-Seyyâdî ile aralarının açılması üzerine adı
geçen şeyhin aleyhinde yazdığı yazılardan oluşan ve sadece birinci cüzü basılmış olan eserin baskı yeri ve tarihi belli değildir. 5. Hanînü’n-Nedîm. Divanlarından biri olup 1934 yılında Beyrut’ta basılmıştır. Yayımlanmış olmakla birlikte baskı yerleri ve tarihleri belli olmayan el-Müterâdifât, en-Nihle fi’r-rihle ve es-Sâk ale’s-sâk fî mükâbedeti’l-meşâk, adlı eserleri de vardır.
BİBLİYOGRAFYA:
C. Zeydân, Meşâhîrü’ş-şark, Kahire 1902, I, 105-112; a.mlf., Âdâb (nşr. Şevki Dayf), Kahire 1957, IV, 220; Serkîs, Mu‘cem, II, 1850-1851; Hediyyetü’l-‘ârifîn, I, 492; Brockelmann, GAL Suppl., III, 331-332; Ziriklî, el-Alâm (nşr. Züheyr Fethullah), Beyrut 1984, IV, 137-138; Ahmed Emîn, Züamâü’l-ıslâh, Beyrut, ts. (Dârü’l-Kütübi’l-Arabî), s. 202-248; Kehhâle, MuǾcemü’l-müellifîn, Dımaşk 1376-80/1957-61 → Beyrut, ts. (Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî), VI, 151-153; Ömer ed-Düsûkı, Fi’l-edebi’l-hadîs, Kahire 1961, I, 293-324; Akkad, A‘lâmü’ş-şi‘r, Beyrut 1970, s. 291-298; Enîs el-Makdisî, el-Fünûnü’l-edebiyye ve alâmühâ, Beyrut 1980, s. 401-410; Mv. A, II, 1179.
Hulûsi Kılıç