ABDULLAH EYYÛBÎ

(ö. 1836)

Osmanlı kıraat ve nahiv âlimi, reîsülkurrâ.

İstanbul’un Eyüp semtinde doğdu ve orada yetişti. Babası Mehmed Sâlih Efendi’dir. Sarf ve nahiv ilimlerini devrinin meşhur âlimlerinden, tefsir ve hadis ilimlerini de Şeyhülislâm Hamîdîzâde Mustafa Efendi’den tahsil ederek icâzet aldı. Bir ara Gelenbevî İsmâil Efendi’nin derslerine de devam etti ve ondan Kirmastili Yûsuf Efendi’nin usûl-i fıkha dair el-Vecîz adlı eserini okudu. İbrâhim Efendi ve Sâlih Efendi gibi kıraat âlimlerinden kıraat-ı seb‘a* ve aşere*yi öğrendi. Eyüp Sultan Camii başimamlığı ve Sultanahmet Camii vâizliği yaptı. Nakşibendî şeyhlerinden Murad Buhârî Dergâhı Şeyhi Mehmed Efendi’ye intisap eden Abdullah İstanbul’da vefat etti ve Eyüp’te Ebû Eyyûb el-Ensârî’nin ayak tarafındaki pencere kenarına defnedildi.

Kıraat ve tefsir çalışmalarının yanı sıra şerh ve tercüme faaliyetlerinde de bulunan Abdullah’ın, sayısı yirmi dokuza varan eserlerinin önemlileri şunlardır: 1. Tefsîru Sûreti’l-Feth. 2. Şerhu Mîzâni’l-kurrâi’l-aşere. 3. Îkazu’l-kurrâ. 4. Levâmiu’l-bedr. İmam Şâtıbî’nin Kur’an âyetlerinin sayısı hakkındaki Nâzımetü’z-zehr adlı kasidesinin şerhidir (Süleymaniye Ktp., İbrahim Efendi, nr. 27). 5. Hediyyetü’l-huccâc. Türkçe küçük bir hac rehberidir (Süleymaniye Ktp., Tırnovalı, nr. 1844/3; Kasidecizâde, nr. 254). 6. Muharrem Tekmilesi. Molla Câmî’ye ait Kâfiye şerhine Tokatlı Muharrem Efendi tarafından yazılan eksik bir hâşiyenin “bedel” bahsinden itibaren aynı tarzda tekmilesi olup 1259, 1266, 1274 ve 1283 tarihlerinde İstanbul’da basılmıştır. 7. Âdâbü’l-müsâfirîn. Ebû Eyyûb el-Ensârî’nin menkıbeleri ve türbesinin ziyareti sırasında riayet edilecek hususlar hakkındadır. 8. Tezkiretü’r-rumât. Okçuluğun fazileti hakkındaki kırk hadisin tercümesidir (Topkapı Sarayı Müzesi Ktp., Hazine, nr. 1418). Eser, Mustafa Kâni Bey’in Telhîsu Resâili’r-rumât (İstanbul 1263) adlı kitabının mukaddimesinde yer almaktadır. 9. Terceme-i Âdâb-ı Tarîk-ı Nakşibendî (Topkapı Sarayı Müzesi Ktp., Emanet Hazinesi, nr. 1275). 10. Şerhu’l-İzhâr (Fevâtihu’l-ezkâr). 1282 ve 1309 tarihlerinde İstanbul’da basılmıştır. 11. Ebû Eyyûb-i Ensârî’den Mervî Hadislerin Şerhi ve Tercümesi (Süleymaniye Ktp., Hasan Hüsnü Paşa, nr. 203).


BİBLİYOGRAFYA:

Sicill-i Osmânî, III, 396; Hediyyetü’l-‘ârifîn, I, 489; Osmanlı Müellifleri, I, 379-381; Kehhâle, MuǾcemü’l-müellifîn, Dımaşk 1376-80/1957-61 → Beyrut, ts. (Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî), VI, 123; Karatay, Topkapı-Türkçe Yazmalar, I, 66, 625; Ö. Nasuhi Bilmen, Büyük Tefsir Tarihi, İstanbul 1974, II, 738-739; Özege, Katalog, IV, 1974; Serkîs, Mu‘cem, II, 1621.

Ali Turgut