ABDULLAH b. AHMED b. HANBEL
عبد الله بن أحمد بن حنبل
Ebû Abdirrahmân Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî (ö. 290/903)
Ahmed b. Hanbel’in küçük oğlu ve önde gelen talebesi.
213 (828) yılında Bağdat’ta doğdu. Daha çocukken hadis öğrenmeye karşı büyük bir istek duyarak başta babası olmak üzere pek çok muhaddisten ders aldı. Hocaları arasında, bir kısmı babasının yakın arkadaşı olan devrinin şöhretli muhaddislerinden Yahyâ b. Maîn, Ebû Bekir ve Osman b. Ebû Şeybe kardeşler, Ebû Hayseme Züheyr b. Harb, Süfyân b. Vekî‘ b. Cerrâh da vardır. Ahmed b. Hanbel, meşhur eseri Müsned’i önce özel olarak Abdullah’a okumuştur. Abdullah, Müsned’de, “Babam dedi ki” (قال أبي) diye naklettiği her hadisi babasından en az iki üç defa dinlemiş olduğunu belirtmiştir. Ayrıca başkalarının soramadığı hususları babasına sorup öğrenmiş ve ondan ez-Zühd adlı eserini, en-Nâsih ve’l-mensûh, et-Târîh, Hadîsü Şube, Cevâbâtü’l-Kurân ve el-Menâsik gibi kitapları okumuştur. Abdullah’tan hadis rivayet edenler arasında Nesâî, Ebü’l-Kasım el-Begavî, Mehâmilî, Ebû Ali es-Savvâf ve Ebû Bekir el-Katîî gibi muhaddisler bulunmaktadır. “Üstat oğlu üstat” diye övülen Abdullah’ın geniş hadis bilgisini babası da takdir eder, hatta bilmediği hadisleri kendisiyle müzakere edecek kadar hadis ilminde yetişmiş olduğunu söylerdi. Nitekim Nesâî ve Dârekutnî gibi oldukça titiz iki hadis münekkidi, Abdullah’ın sika* olduğuna şahitlik etmektedirler.
Babasının bazı fıkhî görüşlerini de nakletmekle birlikte Abdullah daha çok hadisle meşgul olmuş, hadis tenkidi ve ilel* bilgisindeki üstünlüğünü herkese kabul ettirmiştir. Otuz bin hadis ihtiva eden Müsned, Ahmed b. Hanbel’in sağlığında bizzat kendisi tarafından tam olarak tertip ve tasnif edilemediği için bu önemli görevi Abdullah üstlenmiş ve dağınık vaziyetteki Müsned hadislerini sıraya koymuştur. Fakat bu arada bazı tertip hataları sebebiyle Medineliler’in rivayetleri Şamlılar’ınkine, Şamlılar’ınki de Medineliler’in rivayetlerine karışmış ise de eserin bu tür yanlışları daha sonra kudretli hadis hâfızları tarafından düzeltilmiştir. Müsned’i tertip ettiği sırada Abdullah bu esere bazı rivayetler eklemiştir. “Zevâidü Abdillâh” diye anılan bu ilâveler, onun babası dışındaki hocalarından duyduğu hadislerle babasından duymadığı halde ona okuduğu hadislerdir. Müsned’de “حدثنا عبد الله حدثني أتي” ibaresiyle rivayet edilen hadisler Ahmed b. Hanbel’in derlediği rivayetlerdir. “أبي” kelimesi olmaksızın “حدثنا عبد الله” şeklinde rivayet edilenler ise Abdullah’ın “zevâid”indendir.
Ahmed b. Hanbel’in fıkıh, akaid ve ahlâkla ilgili görüşlerini talebeleri içinde en iyi toplayan yine Abdullah’tır (el-Mesâil adıyla anılan bu mecmuanın yazma nüshaları için bk. GAS, I, 507). Müsned’den seçerek meydana getirdiği Sülâsiyyât*, babasından rivayet ettiği Fezâilü Osman b. Affân (Süleymaniye Ktp., Yeni Cami, nr. 878, 202 vr.), Kitâbü’s-Sünne (Kahire 1349) ve Müsnedü’l-Ensâr (Zâhiriyye Ktp., Hadis, nr. 336) günümüze kadar ulaşan eserleridir.
Abdullah, babası gibi yetmiş yedi yaşında iken Bağdat’ta vefat etti; vasiyeti üzerine Bâbüttîn Kabristanı’na defnedildi.
BİBLİYOGRAFYA:
Hatîb, Târîhu Bagdâd, Kahire 1349/1931 → Beyrut, ts. (Dârü’l-Kütübi’l-ilmiyye), IX, 375-376; İbn Ebû Ya‘lâ, Tabakatü’l-Hanâbile (nşr. Muhammed Hâmid el-Fakkı), Kahire 1371/1952, I, 180-188; Zehebî, Tezkiretü’l-huffâż, Haydarâbâd 1375-77/1955-58 → Beyrut, ts. (Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî), II, 665-666; a.mlf., AǾlâmü’n-nübelâǿ, XIII, 516-526; İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, V, 142-143; Abdülaziz ed-Dihlevî, Büstânu’l-Muhaddisîn (trc. Ali Osman Koçkuzu), Ankara 1986, s. 69; Brockelmann, GAL Suppl., I, 310; Sezgin, GAS, I, 506-508; Muhammad Zubayr Sıddîqî, Hadith Literature, Calcutta 1961, s. 82-85; Sââtî, el-Fethu’r-Rabbânî, Beyrut, ts. (Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî), s. 6-24; M. Ebû Zehre, “el-Müsned”, Tİ, I, 191 vd.; H. A. Juynboll, “Ahmad Muhammad Shakir and his edition of İbn Hanbal’s Musnad”, Der Islam, XLIX (1972), s. 221-247.
Selahattin Polat