ABBAS er-RESÛLÎ

عباس الرسولي

Ebû İsmâîl Abbâs b. Alî b. Dâvûd er-Resûlî el-Gassânî el-Yemânî (ö. 778/1377)

Resûlîler Devleti emîri (1363-1377) ve Yemenli ilim adamı.

“el-Melikü’l-efdal” ve “Dırgamüddin” lakaplarıyla da meşhur olan Abbas er-Resûlî, babası Sultan Mücâhid Ali’nin 764 (1363) yılında vefat etmesi üzerine Resûlî emîri oldu. İktidarını Zebîd ve Taiz şehirlerinde sürdüren Abbas, emirliği süresince Yemen’de ortaya çıkan isyanlar ve bilhassa Zeydîler’in kendi yönetimindeki topraklara yaptığı saldırılarla uğraşmak zorunda kaldı. Zebîd şehrinin hendek ve surlarını tamir ettirerek burayı tahkim etti. Birisi Taiz’de, diğeri Mekke’de olmak üzere iki medrese ve ayrıca yetim çocukların tahsiline imkân sağlayacak vakıflar kurdu. Abbas er-Resûlî, 778 yılı Şâban ayı sonunda (Ocak 1377) Zebîd’de vefat etti. Taiz’de kurduğu medreseye defnedildi. Kendisinden sonra büyük oğlu Eşref İsmâil emîr oldu.

Devlet idaresi yanında fıkıh, dil, edebiyat, ensâb* ve tarih ilimleriyle de yakından meşgul olan Abbas er-Resûlî’nin kaynaklarda adı geçen belli başlı eserleri şunlardır: el-ǾAtâye’s-seniyye fî tabakatı fukahǿâi’l-Yemen ve aǾyânihâ; Bugyetü zevi’l-himem fî maǾrifeti ensâbi’l-ǾArab ve’l-ǾAcem; Nüzhetü’l-Ǿuyûn fî maǾrifeti’t-tavâǿif ve’l-mülûk; el-LümǾatü’l-kâfiye fi’l-edviyeti’ş-şâfiye fi’t-tıb. Abbas er-Resûlî, ayrıca İbn Hallikân’ın Vefeyâtü’l-aǾyân’ını Nüzhetü’l-ebsâr fi’htisâri kenzi’l-ahbâr adıyla kısaltmıştır. Bugyetü’l-fellâhîn fi’l-eşcâri’l-müsmire ve’r-reyâhîn adlı ziraate dair eseri dolayısıyla bilim tarihçileri onunla yakından ilgilenmişlerdir. On yedi bölümden oluşan bu eserinde müellif toprak, su, arazinin ıslahı, mevsimler, tohumlar, sebze ve meyvelerin çeşitleri ve belli başlı özellikleri ile mahsulün haşarattan korunması gibi konular üzerinde durmuştur. Abbas er-Resûlî bu eserini telif ederken Yunan ve Nabatî kültürlerine ait kaynaklardan, ayrıca büyük dedesi Emîr el-Eşref Ömer b. Yûsuf’un aynı konudaki Milhu’l-melâha fî maǾrifeti’l-filâha adlı eserinden faydalanmıştır.

BİBLİYOGRAFYA:

Ali b. Hasen el-Hazrecî, el-ǾUkudü’l-lüǾlüǾiyye (nşr. Muhammed Asel), Kahire 1329-32/1911-14, II, 127-163; Ebû Mahreme, Târîhu sagri ǾAden (nşr. Oscar Löfgreen), Leiden 1936 → Bağdat, ts. (Mektebetü’l-Müsennâ), II, 105-107; İbnü’l-İmâd, Şezerâtü’z-zeheb, Kahire 1350-51, VI, 257; Keşfü’z-zunûn, I, 248; II, 1142, 1565, 1944, 2018; Îzâhu’l-meknûn, II, 640; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 437; Brockelmann, GAL, II, 235; Suppl., II, 236; G. Sarton, Introduction, New York 1975, III/2, s. 1637-1638; M. Meyerhof, “Sur un traité d’agriculture composé par un sultan yéménite IV e siècle”, BIE, XXV (1943), s. 55-63; XXVI (1944), s. 51-65; N. Çağatay, “Resûlîler”, İA, IX, 695.

Mustafa Fayda